Gelo Rewşa Komên Şanoyan Çîye?
Nûçeya Taybet / Zelal Sahidenur Sari
“Inîsiyatîfa Şanoya me Bijî” ku ji 9 komên şanoyên serbixe pêk tê, di her navgîniyê de pirsgirêk û daxwazên şanogeran tîne ziman. Endamê Rêveberiya Înîsiyatîfa Şanoya Me Bijî Fatîh Taşdemîr qala şanoyên Wanê ku ew çawa tevlî înîsiyatîfê bûn û di vê pêvajoyê de çi qewimî?
“Pêvajoya me ya tevlîbûna înîsiyatîfê bi pirsa ‘Daxwaznameya me heye, hûn ê piştgiriyê bidin me’ dest pê kir? Me heman pirs ji şanoyên din ên Wanê jî kir û bi 9 şanoyên piştgiriyê cihê xwe di înîsiyatîfê de girt. Me bi daxuyaniyeke çapemeniyê tevlîbûna xwe ya ji bo vê pêngavê ragihand. Pişt re me bi hemû şanoyên herêma Rojhilatê Anadoluyê re hevdîtin pêk anî, pirsgirêkên xwe yên herêmê parve kirin û pêşniyarên xwe pêşkêş kirin. Lê ji ber pandemiyê, li herêmê hema bêje di şanoyên taybet de lîstik nehatine kirin. Yanî pêvajoyên girtinê hebûn, amadekariyên şanoyê nehatin kirin, komên ku dest bi provaya şanoyê kirin, nekarîn provayên xwe biqedînin, an jî piştî qedandina şanoyê nekarîn lîstikên xwe pêşkêş bikin û rastî astengiyek wiha hat. Ev xelet e ku mirov bêje pirsgirêkên aborî ji Tirkiyê serbixwe ne, ji ber ku dema mirov karekî neke nikare pereyan bi dest bixe, dema mirov nikaribin pereyan bi dest bixin rastî zehmetiyên aborî tên, lewma ev tiştekî pir normal e. Di vê pêvajoyê de di şanoya dewletê de di warê bikaranîna sehneyê de tu pirsgirêk derneket û heta kirê jî hat kêmkirin, lê niha gelek cîhê vala nemaye ji ber ku şanoyên ku projeyên xwe pêşkêşî wezaretê dikin dileyizin û ev ji me re zehmet e ku em bi nîv kapasîteya temaşevanan bigirin. Bi rastî rewşa Wanê ji ya Tirkiyeyê ne xerabtir e, cihên ku li vir şanoyê profesyonel çêdikin pir kêm in. Ji aliyê pîşeyî ve jî ji bo me girîng e ku şano bi saziya şarezayiya pîşeyî re hevdîtinê pêk bînin û ev yek di qada şanoyê de pêk were. Ji ber ku me bi salan li vir ji pênc tîmên cuda li heman lîstikê temaşe kir. Mîna ku li Tirkiyeyê nivîseke din tunebe, tenê lîstikek heye û hemû koman ew lîstik lîstin. Pêdiviya me bi vê profesyoneliyê heye ku em karibin xebatên baştir û bi kalîte bikin da ku pêşî li van rewşan û rewşên mîna wan bigirin.”
Endama Lijneya Rêvebiriya Şanoyê Gîzem Duman Şeşen, derketina “Însiyatîfa Şanoya Me” û rewşa şanogeran bi gotina “Di vê pêvajoyê de min fêm kir ku heta niha li ser me tiştek nehatiye fikirîn” anî ziman. Înîsiyatîfa Şanoyê û xebatkarê şanoyê bersiva pirsên Serhat Newsê dide:
Înîsiyatîfa “Bijî Şanoya Me” çawa pêk hat û çima nebû komele?
Di 14’ê Adarê de bi îlankirina pandemiyê re em weke şanoyên bi mekan û bê cih hatin gel hev, li Kadikoyê derketin ser dikê û Platforma Şanoyên Kadikoyê ava kirin. Me li ser vê platformê lêkolînên cuda kirin. Dûre bêyî ku navê Platforma Şanoyên Kadikoyê bi kar bînin, me ji 27 xalan daxwaznameya “Bijî Şanoya Me” kir û me bi du hezar îmzeyên ku tenê ji xebatkarên şanoyê pêk dihat ji raya giştî re vekir. Piştî ku daxwazname ji raya giştî re hat eşkerekirin, di nav de lîstikvanên li welêt, temaşevan û hezkiriyên şanoyê yên li derveyî welat jî di nav de 34 hezar îmze berhev kirin. Û me biryar da ku em vê kampanyayê bi hemû pêkhateyên xwe wek destpêşxerî berdewam bikin. Jixwe li Enqereyê komeleyên şanoyê, sendîka, kooperatîf û komeleyeke pîşeyî hene, her çiqas bêkar be jî. Niha jî em weke yekane ban û avahiyeke ku li ser bingehê netewî xwedî kesayetiyeke yasayî nînin û red dikin, berdewam bin. Nebûna kesayetiya hiqûqî ji bo me tiştek asteng nekir, berovajî vê yekê em gelekî bihêztir in, di her civînê de amade ne û di her biryarekê de xwedî gotin in.
Di heyama pandemiyê de daxwazên we yên ku we wekî înîsiyatîfa “Bijî Şanoya Me” pêşkêş kiribûn pêk hatin?
Me ew daxwaz bi bêhêvî nivîsandin. Dema ku me ew bi bêhêvî nivîsand, em di rewşekê de bûn ku em ji wezîr fatûreya avê bixwazin. Ji ber vê yekê hevdîtinên pêşîn ewqas nebaş bûn, lê paşê em her tiştî fêr bûn. Mînak di daxwazên me de dayîna prîmên bîmeyê hebûn. Lêbelê, ji bo pêkanîna vê yekê, berî her tiştî, pênaseyek kar hewce ye. Ji bo daxwazên me yên din jî, me tiştekî sosret nedixwest, bi rastî ew hemû şert û mercên jiyana me bûn û dema ku me van tiştan dinivîsand, me dixwest em bijîn. Û di vê pêvajoyê de, min fêm kir ku heta niha tiştek li ser me nehatiye fikirîn. Kesî negot em ji bo hunermendên vî welatî tiştekî bikin. Di vê pêvajoyê de, em ketin pêvajoyek girîng a bi pênaseyên kar. Hem li ser jêhatiya pîşeyê û hem jî li ser standarda pîşeyê ye. Lê belê bi çêkirina van pênaseyan em ê îmtiyazên bi pîşeya xwe ve girêdayî bi dest bixin.
Hûn di derbarê piştgirîya wezaretê de ji şanoyên taybet re bi yarmetiyên wekhev di dema pêvajoya pandemîk de çi difikirin?
Ev ji bo şanoyên navdar aciziyek e; ‘Çi dojeh, em nikarin wekî her kesê drav bi dest bixin’, wekî din ez difikirim ku ji xeynî wê, diviyabû di pandemiyê de wusa bûya. Ka em paşê biaxivin, bê guman, divê sala pêş de ev cûda be, lê divê her kes di dema pandemiyê de piştgirîya wekhev bistîne, ji ber vê yekê ez piştgirî dikim.
Her çiqas şano nehatin girtin jî her der hat girtin. Di vê pêvajoyê de we çawa bi temaşevanan re têkilî danî?
Ragihandina bi temaşevanan re jî ji bo me bûye mijara nîqaşê. Ez ê li vir tiştek kesane bibêjim, dema ku min qonaxa xwe hebû, em ê bi berdewamî guheztina danişînên wan lîstikan bilîzin û di wê pêvajoyê de ti pirsgirêkek me tunebûya. Lê ev rastiyek e ku rêzek demjimêr heye ku temaşevan jê re adetî ye. Lê belê hin şano li hemberî vê adet û qedexeyan li ber xwe dan û saetên danişîna xwe li gorî qedexeyan diyar kirin. Pirsgirêka herî mezin li vir ne hevdîtina bi temaşevanan bû, lê tedbîr ji bo wan hatin girtin, lê ji bo lîstikvanan jî wisa nebû, diviyabû her kes di provayê de û her dem li ser sehnê li kêleka hev bin û ji veguheztina giştî bi kar bînin. Loma jî her kes aciz bû.
Ma qonaxa serhêl têkiliya di navbera şano û temaşevanan de şikandiye?
Berî pandemiyê, firotana bilêtên serhêl pir kêm bû. Lêbelê, di dema pandemiyê de hejmarên nenormal bilêtan hatin kirîn, û temaşevanan di vê pêvajoyê de bi tevahî piştgirî da me. Tewra tîmên şanoyê jî hebûn ku dikaribûn têra bilêtan bifroşin da ku hin şanoyan baştir bikin an bi kêmanî hin pirsgirêkên wan çareser bikin. Bi rastî, em ne xerîbê dîmena dîjîtal in, lê îsal wekî ku yekem car tiştek weha tê kirin, hate pêşwazî kirin. Dîmena serhêl ji bo me rewşek ji bêhêvîtiyê çêbû. Bi salan me li lîstikên şanoya dewletê, mînaka “Tiyatroyek Demet”, di arşîva TRT’ê de temaşe kir. Mînak ger lîstikvanên naverast arşîvên lîstikên xwe venekirana, îro me nedikarî wan lîstikan temaşe bikin. Ez piştgiriya şanogeran dikim ku arşîvên xwe bi vî awayî parve bikin. Ez bi xurtî piştgirî didim şanoyekê ku arşîva xwe bi vî awayî parve bike. Lê piştî pandemiyê, divê lîstik li ser sehneya zindî, ne li ser sehneya serhêl werin lîstin, ez difikirim ku temaşevan bi vî rengî dixwazin.
Rewşa herî dawî deynên bacê yên şanoyan çawa ye? Di pêvajoya pandemîk de di derbarê deynên bacê de çi celeb guhertin çêbûye?
Ger hûn deyndarê bacê bin, hûn nikarin ji tu saziyek pereyan bistînin. Mînakî, gava ku hûn dixwazin bi saziyek gelemperî re karsaziyek bikin, ew pêşî ji daxuyaniyekê dixwazin ku deynê bacê tune. Lê belê ev gotar ne gotarek e ku tê gotin ku deyn tune, lê çiqas deyn heye. Pirsgirêka bacê ji wê yekê derdikeve ku şanoyên taybet şîrketan ava dikin û di bin banê Yekîtiya Odeyên Esnaf û Pîşesaz de an jî Odeya Bazirganî û Pîşesazî de kar dikin. Di normalê de kesên ku deynê wan ê bacê 2 hezar û 800 TL yan jî kêmtir e, dikaribûn serî li her saziyeke cemaweriyê bidin, lê Wezareta Çand û Tûrîzmê ya Midûriyeta Giştî ya Hunerên Bedew sînorê bacê daxist 5 hezar TL û jêr. Kesên ku deynên wan di bin vî sînorî de ne, dikarin serî li saziyek giştî bidin, lê yên ku deynên wan ên bacê li ser vî sînorî ne, neçar bûn ku ji nû ve ava bikin. Me xwest ku ev sînorê bacê di dema pandemiyê de were rakirin, lê wusa nebû. Di vê pêvajoyê de em jî di nav wan xizmetên ku çûne kêmkirina baca bacê û baca baca çalakiyên me ji %18 daket %8. VAT li ser xercên têketina bûyeran ji %8 daket %1. Lê me di vê pêvajoyê de bilêt nefirot. Bi gotineke din, deynên bacê di bin her şert û mercî de li şanogeran dixe…
Sedemên ku şanoger ne xwedî sendîkaya pîşeyî ne çi ne?
Yekîtîyek profesyonel a lîstikvanên şanoyê çênabe. Ji ber ku em di berdêla şert û mercên komeleya pîşeyî de nînin. Komeleya Pîşeyî ji bo karsaziyên bi mafên xwerû yên pîvandî re derbas dibe. Bi rastî sendîkaya pîşeyî tê wateya sendîkaya bi akçeyê, ger di nêv de kaş hebe, ew jî parvekirina pereyê endaman e. Rewşeke me ya wisa nîne. Jixwe li ser malpera mafnasiyê bi zelalî tê gotin ka kî dikare bibe komeleyek pîşeyî û kî ne.
Pirsgirêkên li ser mafê telîfê yên lîstikên şanoyê yên li Tirkiyeyê hatin çareserkirin? Rewşa dawî çi ye?
Li Tirkiyeyê tu hunermend mafê telîfê nizane. Dema ku yên din wesiyet didin zarokên xwe, em berhemên xwe yên hunerî dihêlin. Di vê wateyê de, pêvajoya pandemîk hincetek baş bû û piraniyê fêr bûne ka mafê kopî çi ye, û yên ku nizanin divê fêr bibin. Mafê kopî ya lîstikê ne tiştek e ku em bi bîst û sî lîreyan qala wê bikin. Lîstikên şanoyê karekî tîmê ye û divê mafê telîfê jî li gorî wê bê diyarkirin. Li Tirkiyeyê heta îro tu lîstikvanan heqaret negirtine û mafê telîfê wek pirsgirêkek maye ku dema lîstikek şanoyê tê lîstin tenê bi mîqdarên kêm çareser dibe. Di rastiyê de, hêj kes nizane ka çawa mafê kopî ya performansa zindî dikare were çareser kirin.
Ma hûn ji bo sekinandinek nû amade ne?
Em ji girtina nû re ne amade ne. Ger ku xitimandin nebe jî, îro herî kêm du sal maye ku em baş bibin. Haya Wezîrê Çand û Tûrîzmê jî ji vê yekê heye. Ji ber ku em di hemû hevdîtinan de vê dibêjin em tên cem hev. Û em dixwazin ku pakêta piştgirîya pandemîkî ya ku ji bo şanogeran hatî çêkirin berdewam bike. Di vê navberê de ji bo çêkirina qanûna şanoyê me gavên girîng avêtin. Ger hiqûqa me ya pîşeyî heta dawiya salê pêk were, em dikarin daxwazên xwe bi rehetî û zelaltir pêk bînin.
