Türkiye’ye giriş yapmak isteyen sığınmacı/göçmenlerin, zorunlu rota olarak kullandıkları 297 kilometrelik Van-İran sınırında geçişleri devam ediyor. Her yıl kış mevsiminde sınırdan yapılan geçişler sırasında çok sayıda göçmen donarak hayatını kaybediyor. Mülteci Hukukçusu Avukat Jindar Uçar, bu yıl da sınırda donarak yaşamını yitiren insanlara tanıklı edilebileceğini belirtti.
Van ağırlıklı olarak; İran, Afganistan, Pakistan ve Bangladeş’ten gelen sığınmacı/göçmenlerin kullandığı zorunlu rotalardan biri. Van’a girişlerin yapıldığı noktalar ise Çaldıran, Özalp, Saray ve Başkale ilçeleri. Birleşmiş Milletler Mülteci Yüksek Komiserliği’nin Van’daki saha ofisi uzun bir süredir kısıtlı personelle çalışırken 2018 yılının Eylül ayında sığınmacıların kayıt ve statülerini belirleme işlemlerinin tamamen Göç İdaresi Başkanlığı’na devredilmesiyle BM Ofisi başvuruları almayı sonlandırdı.
Son yıllarda artan göç hareketliliği ile birlikte göçmen kaçakçılığı bir finans kaynağı haline geldi. Bu durum, kaçakçı gruplarının artmasına ve kaçakçılık yaşının düşmesine neden oldu. Kaçakçı gruplarının artışıyla birlikte kaçakçılar, birbirlerinin grubundaki sığınmacı/göçmenleri alıkoyarak ya da kendi getirdikleri sığınmacı/göçmenden daha fazla para almak için ailelerini arayarak fidye istemeye başladı.
Van-İran sınır hattından sığınmacı/göçmen girişlerinin engellenmesi amacıyla çeşitli güvenlik önlemleri alındı. Bu önlemlerin alınmasına sığınmacı/göçmen hareketliliğini sadece yavaşlattı ancak sınırdan geçişler devam ediyor. Yakalanmamak için kötü hava koşullarını tercih eden göçmenlerin birçoğu ise sınırda donarak hayatını kaybetti. Geçtiğimiz kış, ayağına poşet geçirerek çoraplarını çocuklarının ellerine geçiren Afgan kadının donarak yaşamını yitirdiği fotoğraf hafızalarımıza acıyla kazınmıştı.
Van’da kış mevsiminin başlamasıyla birlikte aynı acı durumlar yaşanabilir mi sorusunu akıllara getiriyor.
‘Her kış aynı durum yaşanıyor’
Türkiye’nin göç politikalarında yaşanan düzensizliğin, sınırda yaşanan ölümlerin ve artan göçmen trafiğinin nedenlerine ilişkin Mülteci Hukukçusu Avukat Jindar Uçar’la konuştuk.
Uçar, Van’da karların erimesiyle birlikte sınırda çok sayıda sığınmacının cenazesine rastlamanın ihtimal dahilinde olduğunu belirtiyor. Geçen seneki süreci değerlendiren Uçar, “Aslında geçen sene yaşanan, her sene kış aylarında yaşananın aynısı. Biz, 2019 yılında Başkale sınırında bir gözlem yapıp rapor hazırlamıştık. O yıl karların erimesiyle birlikte 25’e yakın sığınmacı cenazesi ortaya çıkmıştı. Her yıl kış aylarında Van-İran sınırında benzer durumlar yaşanıyor. Bu insanlar, geçişlerin olduğu bölgelerde engebeli arazi, kötü hava koşulları ve vahşi hayvan saldırılarında hayatını kaybediyor. Muhtemelen yani üzülerek bunu belirtiyoruz bu sene de aynı şey yaşanacak” diyor.
‘İnsanlar göç idaresine ulaşamıyor’
Bu tür olayların yargısal sürecine ilişkin ise Uçar, şunları söylüyor: “Bu gibi durumlarda devletin doğrudan bir hak ihlali olmadığı için herhangi bir kişi ya da kurum yargılanmıyor. Aslında şu yönüyle devletin sorumluluğu olduğunu söyleyebiliriz. Eğer insanların bu şekilde zorlu şartlardan ülkeye girişi yerine daha kolay erişilebilir bir uluslararası koruma prosedürü işletilebilseydi, insanlar bu kadar tehlikeli rotaları tercih etmezdi.”
Yaşanan olayların çok az bir kısmının basına ve kamuoyuna yansıdığını aktaran Uçar, “Sığınmacılar, ulusal ve uluslararası sözleşmeler ve koruma prosedürlerine erişemiyorlar. Yani kişi mültecilik iddiasını ortaya koyacak bir şekilde göç idaresine ulaşamıyor. Göç idaresi aylar sonrasına randevu veriyor. Çoğu zaman da kapıdan çeviriyor. Bu durum BM’nin de sahadan çekildiği 2018 yılından sonra bu hale geldi. Önceki dönemde prosedürler daha hızlı, daha şeffaf ve daha kesin bir şekilde işliyordu. Ama şu an aylara hatta yıllara varan şekilde dosyaları zamana yayıyor ve kişilerin mültecilik iddiasını ortaya koyabilmeleri noktasında birçok engel çıkarıyor” diyor.
‘Geri Gönderme Merkezleri’nin şartları kötü’
Prosedürlerin ağır işlemesinden kaynaklı birçok göçmenin batıya doğru hareket etmeye devam ettiğini aktaran Uçar, düzensiz yollarla ülkeye giren sığınmacı/göçmenlerin, yakalandıkları yerde Göç İdaresi’ne götürülerek haklarında sınır dışı kararı alındığını söylüyor. Geri Gönderme Merkezleri’nin koşullarının da iyi olmadığına değinen Uçar, “Uğradıkları baskılar nedeniyle İran’dan buraya gelen iki müvekkilim yaklaşık dört aydır Geri Gönderme Merkezi’nde tutuluyordu. Geri Gönderme Merkezi’nin şartları o kadar kötüydü ki müvekkillerim dava sonucunu dahi beklemeden mecburi bir şekilde ‘gönüllü geri dönüş’ imzalamak zorunda kaldılar. Aslında bir gönüllülükleri yoktu ancak tutuldukları yer o kadar kötüydü ki bütün riskleri göze alarak İran’a geri gittiler” diyor.
‘Güvenlik’ önlemlerinin doğurduğu olumsuz sonuçlar
Sınır hattında alınan ‘güvenlik’ önlemlerinin sığınmacıların hayatına mal olabileceğini aktaran Uçar, daha önce bir müvekkilinin sınırda bulunan hendeklere düşerek ayağını kırdığını aktarıyor. Uçar, engebesiz yollarda uygulanan çeşitli ‘güvenlik’ önlemlerinin sığınmacıları daha zorlu ve ölümcül rotalara sevk ettiğini belirtiyor.
Koruma prosedürlerine erişilmesi halinde ölüm vakalarının da azalabileceğini belirten Uçar, “Kişi sınırda herhangi bir karakola ulaşıp ‘Ben sığınma talep ediyorum’ dediği anda bu kişinin göç idaresine getirilip kaydının yapılması ve talebinin değerlendirilmeye alınması gerekiyor. Ancak Van-İran sınırında bırakın böyle bir talebi iletmeyi doğrudan askeri görevliler bu kişileri gruplar halinde sınırdan öte yana itiyor. Bu İçişleri Bakanlığı’nın da kabul ettiği sonuçlar. Sık sık ‘şu kadar kişinin ülkeye girmesini engelledik’ şeklinde açıklamalar yapıyorlar. Ülkeye girmeye çalışan kişiyi itiyorlar. Bu da prosedürlere erişim imkansızlığıdır. Bu nedenle kişi ölümcül rotalara teşvik ediliyor. Eğer şehir merkezine ulaşabilirse kendi başına göç idaresine ulaşabiliyor” diyor.
‘Türkiye’de süpürme operasyonları yapılıyor’
Artan göç hareketliliği ülkede yaşanan ‘süpürme’ operasyonlarından kaynaklandığını ifade eden Uçar, “Van Geri Gönderme Merkezi’nde şu anda ciddi bir sirkülasyon var. Ama bu sınır hattından gelen bir yoğunluk değil. Türkiye’nin mülteci nefreti üzerine şehirlerde, sığınmacıları azaltma veya toplama operasyonları yapılıyor. İstanbul’da, henüz kayda alınmamış sığınmacılar yakalanıp diğer bölgelere dağıtılıyor. İstanbul’da iki tane Geri Gönderme Merkezi bulunuyor. Onlarda oldukça kalabalık olduğu için sığınmacılar başka yerlere dağıtılıyorlar. Geri Gönderme Merkezi’nde tutulan kişilerin ya sınır dışı kararı vardır ya da yargılaması devam ediyordur. Bu nedenle kişinin alındığı ilin yoğunluğuna göre sınır dışı kararları da başka illerden verilebiliyor. Nasıl ki kişiler fiziki olarak dağıtılıyorsa mahkemenin iş yükünün azaltılması için dava da aynı şekilde dağıtılıyor. Yani İstanbul’da alınan bir kişinin sınır dışı kararı Bayburt’ta veriliyor ve kendisi Van’a getiriliyor” diye belirtiyor.
‘Sınırdaki geçişler ortalamanın altında’
Sınırdan geçişlerin hep olduğunu söyleyen Uçar, alınan önlemler nedeniyle geçişlerin belli bir noktaya kadar azaldığını ifade ediyor. Uçar, “Bu konuda sayısal bir veri vermek mümkün değil çünkü bunu ne biz ne de İçişleri Bakanlığı biliyor. 297 kilometrelik bir hat var. Bu hatta her gün kaç kişinin geçtiğini bilemezsiniz. Ama sınırdaki geçişler, geçmiş yıllara oranla ortalamanın çok altında” diyor.
Serhat News
