Sayıştay, kamu idarelerinin mali yönetim ve iç kontrol sistemlerini değerlendirmek, mali rapor ve tablolarının güvenilirliğine ve doğruluğuna ilişkin görüş bildirmek, gelir, gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğunu tespit etmek amacıyla yılda bir defa denetim raporu açıklanmaktadır. Bazen açıklamadığı da olmaktadır. Ama Van Büyükşehir Belediyesi için 2013-2023 yılları raporlarına Sayıştay’ın sitesi üzerinden erişilebilir.
Önceki gün kamuoyuna açıklanan 2022 yılı Van Büyükşehir Belediyesi Sayıştay Denetim Raporu birçok başlıkta usulsüzlükler ve işleyişte sorunlar tespitleri içeriyor. Kayyum gaspı altındaki Büyükşehir belediyesinde 14 önemli başlıkta usulsüzlük ve yolsuzluk tespit eden Sayıştay’ın tespitlerine karşı kayyumun, sorumlu ve ilgili bakanlıkların henüz bir açıklaması olmadı.
HEDEP Van milletvekilleri konuyu dün TBMM gündemine Meclis araştırması ve Soru Önergeleri ile taşıdılar. TBMM, gündemine alır bir araştırma komisyonu kurar mı? veya sorumlu ve ilgili bakanlıklar olarak İçişleri ve ÇŞİD Bakanlığı bir soruşturma başlatır mı? Bekleyip göreceğiz.
Ancak Sayıştay raporunun tümü incelendiğinde çok vahim bir tablonun olduğu görülecektir. Belediyeye kayyum atanması sonrasında yaşanan durum sadece halka hizmet sunulmaması ve halk denetiminin engellenmesi değil, sadece demokrasinin ihlali ve halk iradesinin gaspı değil aynı zamanda ihale ve alımlar başta olmak üzere bir yolsuzluk çarkının işlemesidir. Bugün dahi “kayyum yine gelir” diyenler aslında ya bu çarktan pay alanlardır ya da bu yolsuzluk rejimini bilerek veya bilmeyerek savunanlardır.
Rapor aslında kayyum uygulamasının dolaylı olarak anayasaya aykırı olduğunu “Belediyelerin kuruluş, görev ve yetkilerinin yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenleneceğini, bunun bir Anayasa hükmü olduğunu ve idari vesayet yetkisinin kanuni ölçüler çerçevesinde kullanılması” gerektiğini ifade etmiştir.
Van Büyükşehir Kayyumu sadece geçen yıl 3 milyar TL’ye yakın bütçe kullanmıştır. Bu yıl da bu bütçenin katlanarak arttığını biliyoruz. Geçen yıl borçlar nedeniyle 40 milyon TL Faiz ödeyen Van Büyükşehir Kayyumu, belediyeyi borç batağına saplamış durumdadır. 2022’de Belediyenin “ilave borcu” 1 Milyar TL’yi aşmıştır. 2022 Van sayıştay raporu, bu borcun 2023 yılı başında bile 2 milyar TL’ye yaklaştığını tespit etmiştir.
Van Büyükşehir Belediyesi Bilanço hesaplarında 2020 yılında 103 milyon, 2021 yılında 89 Milyon olan “400 Banka Kredileri Hesabı” kapsamındaki borcun; 2022 yılında 1 Milyar 88 Milyon TL’ye yükselmesinin yani bir yıl içerisinde banka kredi borçlanmasındaki yüzde 1.127 oranındaki artışın sunula(maya)n belediyecilik hizmetleri ile ilgisi yoktur. Bu artış oranı Van büyükşehir belediyesinin tarihinde de yoktur. Bu tablo “halkın kendilerini görevden el çektireceğini gören zevatın, borçlandırma telaşı ile belediyeyi işlevsiz hale getirme çabası dışında” bir şey değildir.
2023 yılında Van Büyükşehir Belediyesinin toplamda kaç milyar ilave borçlandırıldığı ise kamuoyuna açıklanmamıştır. 2024 yılında yerel seçimle görevden halk eliyle uzaklaştırılacak olan kayyumun belediyedeki en büyük tahribatının 3 milyar TL’ye yaklaşacağı tahmin edilen bu borç olacaktır. Gelecek dönemlerde bütçesinden daha çok borcu olan bir belediye ile karşı karşıya kalabiliriz. İlginç olan bir Sayıştay tespiti de Kayyumun “belediyeyi fahiş faiz oranları ile ve uzun vadede borçlandırmasına karşın belediye alacaklarını ve tahakkuk etmiş gelirlerini önemli oranda tahsil etmemesidir.”
Sayıştay raporuna göre Van Kayyumu sadece 2020-22 yılları arasında Van halkına belediye hizmetleri kapsamında harcanması gereken 4 milyar 516 milyar TL’yi şeffaf olmayan usullerle, ihale yasalarına aykırı bir biçimde harcamıştır.
Öte yandan Sayıştay denetim raporları kapsamında kamuoyuna açıklanan, 2020-2022 yılları Van Büyükşehir Belediyesi Bilanço hesapları incelendiğinde “Arazi ve Arsalar” hesabının reel olarak sürekli azaldığı görülmektedir.
Sayıştay 2022 raporunda Van Büyükşehir Belediyesi için önceki yıllarda tespit edilen usulsüzlüklerin önemli bir kısmının aradan yıllar geçmesine rağmen giderilmediği de raporlanmıştır. Tamamen teknik meseleler olan ve düzeltilmesi çok kısa bir süre gerektiren muhasebe kayıtları, taşınmaz ve taşınır kayıtları, arsa ve bina kayıtlarının neden düzgün ve yasaya uygun tutulmadığı tam olarak açıklanmış değildir. Ancak bu durum denetimde şeffaflığın önüne geçmek amacıyla kayyumların başvurduğu bir yöntem olarak görülmelidir.
Olağan koşullarda bina ve ruhsat yetkisi olan belediyenin kendi binalarının bir bölümünün uygun olmayan ruhsat ve izin belgeleri ile işletildiği, Büyükşehir Belediyesi tarafından kiraya verilen işyerlerinden bazılarının işyeri açma ve çalışma ruhsatı olmaksızın faaliyette bulunan işyerleri olduğu”, Belediyenin taşınmazlarında kira süreleri sona ermesine rağmen 40 adet taşınmazın, tahliye edilmeyerek ve ihalesiz bir şekilde aynı kişilere aylık ecrimisil bedeli karşılığında kullandırıldığı”, “Belediyeye ait olan toplu taşıma hakkının süre belirtilmeden 3. Şahıslara yasaya ve mahkeme kararlarına karşı olacak şekilde devredildiği Sayıştay’ın tespit ettiği diğer bazı usulsüzlüklerdir.
Kayyumların “yumuşak karşı olan” ihaleler ve yasadışı alım işlerinde Sayıştay tespit yapmakla yetinmiştir. Rapor, “ihale mevzuatının açıkça ihlal edildiğini ve limit dışı, yasaya aykırı ihale alımlarının yapıldığını, ihalede pazarlık usulü ile alınması gereken bazı alımlarda bu usulün kullanılmadığını ve bütçe içi ödenek aktarım işlemlerinde yasaya uygun olmayan aktarımların yapıldığını” tespit etmiştir.
Yolsuzluk ve usulsüzlük yapmış kişiler ve kayyumlar görevden el çektirildikten sonra yapılacak etkili bir iç denetimle bu kapsamdaki kamu zararı ancak tespit edilebilir. Sayıştay bu tespitleri kapsamında ne kadar bütçenin kaç ihale kapsamında usulsüzce harcandığını kamuoyuna açıklamamıştır. Aslında tüm ihaleler içerisinde usule uygun yapılanları tespit etmek daha kolay bir yöntem olacaktır! Ya da ifade edilen yasaya aykırı usullerle yapılan tüm ihaleler incelemeden geçirilirse ancak tam kapsamlı bir değerlendirme yapılmış olacaktır.
Yukarıda ifade edilen tespitler dışında da Van kayyumunun kamuoyuna yansıyan VOTAŞ ve Parkomat, Akaryakıt ve İmar gibi konulardaki usulsüzlüklerine Sayıştay’ın değinmemiş ve bu konuları incelememiş olması kayyum gaspı altındaki işleyişin çürüme boyutlarının vardığı düzeyi göstermektedir.
Halk iradesi esas alınmadıkça, halka karşı sorumluluğa ve hizmette halka yakınlığa öncelik verilmedikçe, halkın seçimine saygı gösterilmedikçe ortada bir etkili denetim ve adil bir rejim olamaz. Olsa olsa bu şekildeki bir “soygun piramiti” olur ve “Kayyum çarkından nemalanan bir azınlık” bu rejimi, faşist otoriterlik düzeninde yine halka dayatır. Ancak halkımızın hem hafızası ve pratikleri hem de gelecek inşasında ortaya çıkaracağı yeni irade bu gaspın önüne geçecek düzeydedir. Umutsuzluğa yer yok. Kayyumların gideceği günler yaklaşıyor. Yapılması gereken, sonrası için bu “soygun piramitindekilerin” yerel ve ulusal temsilcilerini halkın indinde defterlerini açığa çıkarmaktır. “Sayıştay Defterleri” buzdağının görünen kısmı bile değildir.
1 
