Van’da lokantada çalışan çocuk işçiler; B.A. ve Z.A. eğitim sistemine karşı güvensiz olduklarının altını çizerek artan enflasyon karşısında çalışmak zorunda olduklarını söylüyorlar. Çocuk işçiler, ‘alternatif olmadığı sürece MESEM bizim için avantajlı,’ diyor.
Türkiye’de büyüyen ekonomik kriz ve artan enflasyon nedeniyle hanelerde çalışan işçi sayısı artarken alım gücü daha da zorlaştı. Türk İş’in 2023 verilerine göre açlık sınırı 14 bin 431 TL iken yoksulluk sınırı 47 bin 09 TL olarak açıklanmıştı. Açıklanan verilere nazaran açlık ve yoksulluk sınırının daha fazla olduğu tahmin edilirken bu sayıların illere göre dağılımı arasında da farklar oluşuyor.
2023 verilerinde Türkiye’nin en yoksul ili olarak belirlenen Van’da; artan konut kiraları, asgari ücretin altında işçi çalıştırılması oranının fazla olması, işsizliğin fazla olması, sınır kapıları gibi alternatif gelir alanlarının kapalı olması hanede çalışan birey sayısında artışa ve aynı zamanda kentin göç vermesine de yol açtı. Bunların yanında çocukların erken yaşta eğitimi terk etmesine veya okurken çalışmasına alan açtı.
2021 yılında kanunda yer bulan Mesleki Eğitim Merkezi (MESEM) ile birlikte işverenlere ucuz işgücü olanağı sağlanırken artan ekonomik kriz ve eğitim sistemine güvensizlik karşısında çocuklar çalışarak mezun olmayı bir alternatif olarak seçmek zorunda bırakıldı. Türkiye’nin de imzacısı olduğu Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde 18 yaşını doldurmamış her bireyin çocuk olduğu kabul edilir ve çocuk işçiliğinin yasak olduğunu kabul eder. Ancak ekonomik kriz karşısında ailelere ve çocuklara MESEM bir alternatif gibi sunularak çocukların ya da ailelerin rızası ile çocuklar çalıştırılmaya başlandı. Daha önce zaten sayısı fazla olan çocuk işçiliğine yasal mevzuat getirilerek sayısının giderek artmasına neden oluyor.
Van’da MESEM’e bağlı gastronomi bölümünde okuyan B.A. ve Z.A. ekonomik kaygılar ve eğitim sisteminden dolayı MESEM’i bir avantaj olarak kabul ediyor ve zaten çalışmak zorunda kaldıkları için bu durumu lehlerine kullanmaya çalıştıklarını belirtiyorlar. Çocuk işçiler, “Başka ülkede yaşasaydık okulumuzu daha rahat okurduk,” diyorlar.
MESEM’den haberdar olma sürecine dair konuşan 16 yaşındaki B.A., “Müdür ve yardımcısı sınıfa gelmişti. MESEM’i anlattıktan sonra katılmak isteyen olursa ailesine haber verildikten sonra yardımcı olunacağını söylediler. Ben de mahallede bulunan bir lokantaya yazıldım. İlk ve ortaokulda derslerim iyiydi. Ancak liseye geçtiğimde normal olarak hem büyümüş oluyoruz hem de aileye katkı vermeye çalışıyoruz. O dönem MESEM mantıklı geldiği için katıldım,” diyor.
Eğitimden beklentisinin düşük olmasından dolayı iş hayatının kendisine daha çekici geldiğini belirten çocuk işçi B.A., bir günlük mesaisini şu sözlerle anlatıyor: “Burada bir şeyler öğreniyoruz. Mesela ilerde bir lokanta açsam kebap ve döner takmayı, salata yapmayı öğrendiğimiz için daha rahat olurum. Sabah 8’de işe geliyorum. Ustalarım benden önce geliyor ve hazırlık yapıyorlar. Bende yardımcı olabileceğim bir şey varsa yapıyorum. Her şey hazır olduktan sonra içecekler falan geliyor dükkâna onları raflara diziyoruz. Döner piştikten sonra ustamın yanına gidip öğrenmeye çalışıyorum. İleride mesleğim elimde olsun diye. Öğleden sonra işlerimiz açılıyor. Yoğun ise siparişleri götürmeye de yardımcı oluyorum bazen. Değilse mesleği öğrenmeye çalışıyorum. Döner bittikten sonra diğer işlere yoğunluk veriyoruz. Akşamları ise işler bittikten sonra diğer çalışanlar ile birlikte dükkânı temizliyoruz.”
Günün yorgunluğu nedeniyle sosyal hayatında aksamalar olduğunu söyleyen B.A., “Akşamları bedenim yorgun düştüğü için bir şey yapamıyorum. O nedenle direkt eve gidiyorum. İzin günü olarak sadece pazarlarım var o zaman da bazen çıkıyor bazen çıkmıyorum,” ifadelerine yer veriyor.
Çocuk işçiliğinin çok olduğu Van’da nedenlerine dair konuşan B. A., aynı zamanda ileriye dair planları içinde şu cümleleri kullanıyor: “Okul bittikten sonra askerlik var. Onu da bitirdikten sonra gastronomi üzerine bir dükkân açmak istiyorum. Üniversite okumak istemiyorum çünkü dükkân açmam benim için daha iyi. Çocukların benim gibi okulu bırakıp çalışmasının nedeni ekonomik kaygılar. MESEM o nedenle bir avantaj oldu. Türkiye gibi bir yerde okusan ne okumasan ne. Kuzenim hemşirelik bitirdi, 5 yıldır atanamıyor. Ben en azından şimdiden elimde bir mesleğim olsun istiyorum. Başka bir ülkede olsam belki bu sorunları yaşamazdım. Okulumu okurdum ve ailem rahat rahat bana bakabilirdi. Mesleğimi de çok hızlı elime alabilirdim. Ancak bu ülkede öyle bir şey yok o nedenle başka ülkede yaşıyor olabilseydim daha iyi olurdu.”
Aynı lokantada çalışan bir diğer çocuk işçi Z.A. (17) ise babasının cezaevinde olması, ablasının üniversite okuması, okuyan kardeşleri dışında kalan abisinin işsiz kalması dışında kira derdi ile uğraşıyor. Bu sorunlardan önce okuluna düzenli giden Z.A. derslerinin çok iyi olduğunu ancak ekonomik koşullardan dolayı MESEM’e geçtiğini anlatıyor: “Derslerim iyiydi ancak maddi durumumuz kötüydü. MESEM’den haberim olunca hem lokantada çalışabileceğim hem de okuldan mezun olabileceğim söylendi. Bende para kazanmak için buraya geldim. Maddi durumumuzu idame etmemiz için çalışmam gerekiyordu. Aksi halde zaten derslerim iyiydi okulumu okuyabilirdim isteseydim.”
Eskisi gibi üniversite hayali kurmadığını belirten Z.A. çalıştığı lokantada iş öğrenmeye çalıştığını ve ileride ailesi ile birlikte dükkan açmak istediğini söylüyor. Z.A. “Şu an son sınıftayım. Sınavlarıma girmeyi de ihmal etmiyorum. Bazen unuttuğumuzda hocalar hatırlatıyor. MESEM sonunda usta, usta öğretici, diploma ve işyeri açılması için kredi ihtimalinden bahsedildi. Başka bir ülkede olsaydım okulumu da bitirirdim elimde mesleğim de olurdu,” diye ekliyor.
Not: Bu haber, Avrupa Birliği’nin desteği ile hazırlanmıştır. İçerik tamamıyla Sedat Türlü’nün sorumluluğu altındadır ve Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmak zorunda değildir.
