Özel Haber – Pandemi süreci, döviz kuru derken esnafın hali günden güne zorlaşıyor. Faturalara gelen zamlar da var olan krizin etkilerini derinleştiriyor. Vanlı kırtasiye işletmecilerden üç esnafın kapısını çaldım. Yanıtlar aynı: “Bir kurşun kalem 4 TL olur mu? Faturaları ödeyemiyoruz.”
Derinleşen ekonomik kriz, biriken borçlar, yüksek döviz kuru ve zamlarla birlikte 3 katı gelen faturalar nedeniyle birçok esnaf sıkıntılı süreçler yaşıyor. Kendi öz kaynaklarıyla ayakta durmaya çalışan esnafın daha ne kadar dayanabileceği ise belirsiz bir durum. Vanlı kırtasiye işletmecileri de ekonomik krizin etkilerini en yakından yaşayan kesimlerden biri. Kırtasiyelerin işleri, yüksek döviz kuru, ürün fiyatlarının artması ve enerji kaynaklarına yapılan zamlarla durma noktasına geldi. Görüştüğümüz kırtasiye işletmecileri, döviz kurlarından şikayetçi. Kimin kapısını çalsam şikayetler aynı ama zararla da şikayetler gibi diri.
‘Okullar kapalı olunca bizim de işlerimiz düştü’
‘Esnafın hali nicedir?’ sorusuyla önce Van’da kırtasiye işletmeciliği yapan Yusuf Kul’un kırtasiyesine uğruyorum. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de pandemiyle mücadelede ekonomik sorunlar yaşadı. Kul’un işletmesi de bu süreci sancılı atlatanlardan. İçeri girenler sayısı artıyor biz daha sohbete başlamadan. ‘İşler yolunda mı?’ diye soruyorum ilk olarak. Kul, gülümseyerek yanıtlamaya başlıyor sorumu: “Kurumsal işler dışında baskı da yapıyoruz. Bu yoğunluk ondan. Okullar kapalı olunca bizim de işlerimiz düştü. Bu durumda kendi öz kaynaklarımızdan idare etmeye çalıştık. Daha çok, iş yapabileceğimiz iş yerleriyle görüşmeler yaparak süreci idare etmeye çalıştık. Yine de sıkıntılar yaşadık” diyor.
‘Tedarik noktasında sıkıntı yaşadık’
Kul, yurt dışından gelen ürünlerin bellerini büktüğünü söylüyor soru döviz kurlarındaki artışa gelince. Kağıt üretiminde Türkiye’nin yurtdışına bağımlı olduğunu da hatırlatıyor bize. Kırtasiye işi kağıt işi elbette bir bakıma. Müşterilerine ürün tedarik edemedikleri için ciddi sıkıntılar da yaşamış. Şöyle devam ediyor Kul, “Pandemi öncesinde 16 liraya kağıt satışımız vardı şu an 50-55 lira. Toner fiyatlarında yine yurtdışı bazlı ürünler olduğu için fiyatları 70-80 liraya satılıyorken şu an 170-180 lira. Kalemler hakeza öyle. Fiyat artışları yüzde 60’lardan yüzde 100’e kadar çıkan ürün fiyatları var. Alım gücü düştü tüm bunlara rağmen yine de ayakta durmaya çalışıyoruz. Doların düşmesiyle fiyatların düşmesini ümit ediyorduk ama herhalde hammaddenin tekrar temininde sıkıntı olduğu için çok da bir etkisi olmadı.”
Fotokopi parasıyla artan elektrik faturası ödenir mi?
Oradan çıkıp bir başka kırtasiye işletmecisi olan Erol Yeşiltaş ile konuşuyorum. Şansızlık onu pandemiyle yakalamış. Tam işletmesini açarken pandemi başlamış ve uzun süre siftahsız öylece beklemiş. Okullar açılınca da işlerinde bir düzelme olmamış söylediğine göre. “Müşteri en fazla fotokopi için geliyor” diyor iş yükünü ve kazancındaki eksikliği anlatmak isterken. Yeşiltaş da Kul gibi yurtdışına bağımlı bir sektörde oldukları için ürün tedarikte zorlandıklarını belirtiyor. Döviz kurundaki artışın ürünlerin fiyatlarını etkilediğini ancak düşmesiyle hiçbir değişikliğin olmadığını ekliyor sözlerine. Söz uzadıkça asıl meseleye de geliyoruz; faturalar. Türkiye’de özellikle esnafın elektrik zamlarından şikayetini Yeşiltaş da paylaşıyor ve geçen ay 4 yüz elli TL gelen faturasının bu ay bin 2 yüz TL geldiğini söylüyor.
‘Bir kurşun kalem 4 TL olur mu?’
‘Esnafların kazançları az giderleri çok.’ Bunu not defterime büyük harflerle yazıyorum. Yeşiltaş’ın işletmesinden çıkıp başka bir kırtasiyeciye doğru gidiyorum. Kimin kapısını çalsam herkesin sorunu pandemi ve elbette faturalar. Sorularım da bu ikisi üzerinde gidip geliyor. Üçüncü kapım Celal Soğuk’un kırtasiye dükkanı oluyor. ‘İşler nasıl?’ diyorum ilk olarak. “Bir kurşun kalem 4 TL olur mu?” diyor hemen. Kurların artışı neden oluyor elbette bu artışa, herkesin bildiği yanıt bu. Soğuk da bunu biliyor ve yanıtı da kurlar oluyor. Çayımdan bir yudum aldığımda içeri bir müşteri giriyor ve aralarında bir defter için uzun bir pazarlık başlıyor. Pür dikkat izliyorum ben de. Müşteri fiyatı fazla buluyor. Almıyor tabi. Cepler boş, bakışlar derin: “İnsanların da suçu yok. Alım gücü düştü. Fiyatlar çok. Ama bizi de ancak kurtarıyor.”
Bugünlük klasik ama Türkiye gündemindeki sıcaklığını koruyan ama evleri soğutan elektrik faturasına getiriyorum lafı çok uzatmadan. Soğuk, şöyle yanıtlıyor: “Keşke sadece elektrik olsa. Doğal gaz, kira da bizi zorluyor.
‘Faturalara yapılan zamlar geri alınsın’
Bir de Van Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği (VANESOB) Başkanı İsa Berge’ye yöneltiyorum sorularımı. O da, üretim yetersizliğine dikkat çekiyor. Kira, fatura, işçi ücreti gibi sabit giderlerin karşılanmasında Türkiye’deki yurttaşların çok zorluk yaşadıklarını kaydediyor. Özellikle Vanlı esnafların krizden çok etkilendiğine dikkat çekiyor. İran, Türkiye sınır kapısının pandemi boyunca kapalı kalmasının Van’ın ekonomisi açısından etkili bir düşüş olduğunu da ekliyor sözlerine: “Kapıköy Sınır Kapısı açık oldukça, esnafımız bir nebze de olsa rahat bir nefes alabiliyor. Faturalara yapılan zamların geri alınmasını talep ediyoruz. Zor bir süreçte olan esnaf ve sanatkarlarımızın ayakta kalabilmesi için KOSGEB üzerinden 50 bin TL hibe verilmelidir.”
Haber: Yeşim Karaağar
(ro)
