Panela ku ji aliyê Navenda Çand û Lêkolînê ya Ziman û Lêkolînê ya Arsîsa (ARSÎSA) ve bi boneya 21’ê Sibatê Roja Zimanê Zikmakî li navçeya Ercîşê ya Wanê hat lidarxistin, tevî hemû astengiyên polîsan jî bi tevlîbûneke xurt pêk hat. Panelîstên ku di panelê de axivîn diyar kirin ku astengkirina panela tê xwestin bêtehamuliya li hemberî zimanê kurdî ye.
Nivîskar Samî Hêzil û Lêkolîner Nivîskar Ehmet Salxîn ku li ser Wêje û Dîroka Kurdî lêkolînan dikin wek axaftvan beşdar bûn. Nûnerên HDP, DBP, Egîtîm-Sen û saziyên sivîl û gelek welatî beşdarî çalakiyê bûn. Çalakî bi helbestên Dayika Aştiyê Mûzeyyen Tûm û zarokan ve bi reng hatin xwendin. Piştre panelîstên ku mafê axaftinê girtin diyar kirin ku Tirkiye baxçeyê ziman û çandan e û gotin, “Têgihîştina monîst ev ziman û çandan zuwa kirin.”
‘Tiştê ku welatekî dike welat ne sînorên wî ziman û dewlemendiyên çandî ne’
Hevseroka Navenda Çanda Ziman û Lêkolînê ya Arsîsa Leyla Varli Kurt ku axaftina vekirinê ya panelê kir diyar kir ku li cîhanê ji sedî 40 zimanên ku tên axaftin di xetereya windabûnê de ne. Varli, diyar kir ku dewlemendiya welatekî çandên li wî welatî dijîn e û wiha dewam kir: “Em weke gelê Kurd divê girîngiya zimanê xwe bizanibin û xwedî lê derkevin. Ya ku welatekî dike welat ne sînorên wî ne. Ew jî çavkaniyên aborî ne. Tiştê ku welatekî dewlemend û welatekî dike çand û zimanên ku li wî welatî dijîn e. Ji ber vê yekê ez dibêjim zimanê dayikê mafek e û divê em vî mafî bi dest bixin. Wek ARSISA em li ser vê mijarê dixebitin. Em di warê ziman û çandê de lêkolînan dikin, perwerdeyê jî didin. Bi rastî, her malek qada perwerdehiyê ye. Lê em di saziya xwe de malzemeyên pêwîst çêdikin û gelê xwe vedixwînin perwerdeya bi zimanê dayikê û çanda xwe.”
‘Armanc avakirina civakeke olî û tolhildêr e’
Piştre Nûnerê Perwerde-Sen Ercîşê Nîhat Macit polîtîkayên perwerdehiyê yên niha yên hikûmetê rexne kir. Û wî got jî ku tevî naskirina mafê dersên hilbijartî, lê astengî hene li ser nexwestina mafê zarokên kurd ji bo xwendina bi zimanê dayikê. Me jî got ku dersa hilbijartî dê nebe çareserî û li ber astengiyên keyfî bin. Îro xem û fikarên me derketine holê. Wan talîmat da xwendekaran ku daxwaza dersên hilbijartî yên bi zimanê dayikê nekin, mîna ku midûrên dibistanan ji yek navendê li dibistanan ferman digirin, an jî bi heman astengiyan bikaranîna vî mafî misoger dikin. Di vir de mebest ew e ku civakek ku hûn ji her tiştê ku hûn dibêjin re bibêjin ‘erê’ ava bikin. Yanî pêşerojeke dîndar û tolhildêr biafirîne. Di şert û mercên demokratîk de em ê nikaribin dev ji daxwaza mafê perwerdeya zimanê zikmakî ya azad berdin.”
‘Me îro mînaka bêtehamuliya li hemberî zimanê kurdî dît’
Berdevkê ARSISA Cevdet Zilanli got ku Tirkiye ji aliyê çand û zimanan ve welatekî dewlemend e. Zîlanli anî ziman ku polîtîkayên bi feraseta monîst li welat tên meşandin her roj zimanekî nû tine dike. Wî destnîşan kir ku geşepêdana astengkirina çalakiya ku ew dixwazin bikin, mînaka pêşxistina bêtehamuliya li hemberî zimanê kurdî û zimanên li Tirkiyeyê yên ji bilî tirkî dijîn e. Zîlanli got, “Em ê îro li cihekî din çalakiya xwe li dar bixin” lê hêzên ewlehiyê rê li me girtin. Em wek komele vê nêzîkatiyê rexne dikin. Dema em li dîroka zimanan dinêrin, li cîhanê bi hezaran ziman û çand hebûn. Îro hatiye rewşeke wisa ku niha beşeke girîng ji wan zimanan hatine tunekirin. Baxçeyê zimanan baxçeyê gulan e. Di nav zimanên ku îro tê xwestin bên tunekirin de zimanê kurdî jî heye. Û nêzîkatiya ku em pê re rû bi rû mane vê yekê îspat dike.”
‘Tabletên Gilgamêş bi Kurdî hatine nivîsandin’
Piştî Zîlanli, Lêkolîner Nivîskar Ehmet Salxîn axivî û diyar kir ku li cîhanê 7 hezar ziman hene, lê beşeke girîng a van zimanan bi windabûnê re rû bi rû ne. Salxîn di berdewamiya axaftina xwe de wiha got: “Wekî zimanên ku li cîhanê hatine tunekirin, zimanê kurdî jî îro di bin xetera tunekirin û tunekirinê de ye. Sedema vê jî ew e ku zarokên kurd bi zimanê xwe yê zikmakî nebûna perwerdehiyê. Kesê ku nikaribe bi zimanê zikmakî perwerdehiyê bibîne, piştî demekê ji zimanê xwe qut dibe û neçar dibe bi zimanê ku li ser wî hatiye ferzkirin biaxive. Zimanê Kurdî yek ji zimanên dewlemend û kevnar ên li ser rûyê erdê ye, di heman demê de zimanê herî kevn ê cîhanê ye. Kurd tu carî ji vê erdnîgariya ku em lê dijîn derneketine. Bi hezaran sal in ew niştecihên eslî yên van axan in. Zimanê kurdî ewqas kevn e ku Gilgamêş, yekem dîroka nivîskî ya dîroka cîhanê ye, bi kurdî hatiye nivîsandin. Ev tê wê maneyê ku kurdî berî sumeriyan û di dema sumeriyan de her tim hebûye. Loma em dibêjin zimanê me dewlemendiya me ye, divê em zimanê xwe biparêzin. Pêwîstiya me heye ku em zimanê xwe yê bi hezaran salan li ber xwe dide û hîna jî ji bo zindîbûnê li ber xwe dide, bigihînin nifşên paşerojê. Dîrok vê berpirsiyariyê dide me. Divê em zimanê xwe biparêzin û di heman demê de zindî bihêlin. Divê em bi Kurdî bifikirin û biaxivin.”
‘Divê em her roj zimanê xwe paqij bikin’
Nivîskar Samî Hezil ku li ser Edebiyat û Dîroka Kurdî lêkolînan dike, da zanîn ku zimanê Tirkî bi zimanê Kurdî re têkel bûye û di gelek peyvên Kurdî de bêjeyên Tirkî bi kar tînin. Hêzil diyar kir ku ev rewş ji bo kurdî pirsgirêk e û wiha got: “Erkê her kes bi taybetî jî sazî ye ku vê pirsgirêkê çareser bike. Divê em di jiyana xwe ya rojane de axaftina kurdî ferz bikin. Divê em rojane axaftina xwe kontrol bikin. Ez meraq dikim em bi kurdî dipeyivin an tirkî? Çawa ku em paqijiyê di jiyana xwe ya rojane de weke pêwîstiyek dibînin, divê em kêmasiyên zimanê xwe û peyvên din ên ku di zimanê me de asteng dikin jî ji holê rakin. Zimanê Kurdî zimanekî qedîm e, ji ber vê jî erka me ye ku em zimanê xwe biparêzin û dewlemend bikin.”
Nûçe û vîdeo: İdris Yilmaz
(ro-aa)
