Nûçeya Taybet – Peravên Gola Wanê ya ku gola herî mezin a soda ya cîhanê û gola herî mezin a Tirkiyeyê ye di bin dagirkerî avahîyan de ye. Qehwexane û kargehên bi vî rengî yên ku li nêzî peravê hatine çêkirin, qanûnan binpê dikin û bi vê yekê derdorê behrê tê qirêjkirin.
Gola Wanê ji ber rêvebirînên şaş van her roj bi bermahiyên malê û kanalîzasyonê qirêj dibe. Xeta peravê jî ji ber avahiyên ku tên çêkirin hema bêje nayê bikaranîn. Li derdora golê niştecihên bi nifûsa zêde yên wekî Wan, Muradiye, Ercîş, Adilcewaz, Ahlat, Tatwan, Gevaş û Edremît hene. Tevahiya kanalîzasyonên van wargehan diherike gola Wanê. Di heman demê de zêdebûna avahîyan li peravan dibe sedem ku gola pîstir bibe, wan jî kir.”
Zagona peravê 3621 tê binpêkirin
Her çendî bal tê kişandin ser wê yekê ku beriya 50 metreya pêlê dê înşeat neyê kirin jî, li gorî qanûnên peravê, peyzaj diyar dike ku qanûn nayê girtin. Di xala şeşan a Qanûna Peravê ya bi hejmara 3621 de wiha tê gotin: “Peravê bi wekhevî û azadiyê ji her kesî re vekirî ye û li wir avahî nayên çêkirin; Dîwar, têl, têl, têl, xendek, kul û astengên bi vî rengî çênabin. Kolandinên li peravan bi awayekî ku dê peravê biguherînin nikarin bên kirin; qûm, qûm û hwd nayê girtin û kişandin. Ew amaje bi wê yekê dike ku bermay û bermayiyên ku bandora wan a qirêj heye wek xirbe, ax, sîr û zibil nayên avêtin ser peravên. Lê belê li qeraxên derdora Gola Wanê, berovajî rêziknameyê tevdigerin.
Tesîsa veguhestina çopê li binê golê
Tesîsa veguheztina çopê ya ku li Taxa Karahanê ya Navçeya Muradiyeyê hat çêkirin dê bibe cihê komkirina çopê ya navçeyên Ercîş, Muradiye û Çaldiranê. Li derdora navenda komkirina çopê ku li cihê ku ji Gola Wanê tê binavkirin sifir, qadên çandiniyê û cihên niştecihbûnê hene, ev rastî binpêkirina qanûnê radixe ber çavan.
Kevirên şaredariyê diavêjin golê
Li Taxa Kasmabaği-Gölağzı ya navçeya Ercîşê qerax bi xirbeyan tijî dibe. Qanûna peravê jî bi binpêkirina rêziknameya kolandinê tê tehemmulkirin. Ji ber ku bermayiyên kolandinê yên ku qirêjiya dîtbarî çêdike, bi piranî bermayiyên asfaltê ne, zirareke mezin dide zindiyên Gola Wanê.
‘Av qada hevpar a hemû zindiyan e’
Serokê ÇEV-DER’ê Alî Kalçik ê ku bi têkoşîna xwe ya li dijî qirêjiya Gola Wanê tê naskirin, diyar dike ku ji bo parastina qerax û avê biryarên navneteweyî hatine girtin û Tirkiye jî ev qanûn qebûl kiriye. Kalçik xalên di qanûnê de wiha tîne ziman: “Di sala 1971’an de li Rio De Janeîroyê biryareke navneteweyî hat girtin û parastina hemû avên di bin navê qanûna parastina peravan de bi qanûneke navneteweyî hat girtin. Tê gotin ku av qada hevpar a hemû zindiyan e. Tu kes nikare ji aliyê tu hêzê ve bê dagirkirin û desteserkirin.” Biryareke wiha tê girtin. Ev biryar li Tirkiyeyê di Qanûna Peravê ya Hejmar 3621 de hatiye wergerandin. Di qanûnên navxweyî de dibêje ku hûn di nav şert û mercên şer de jî nekarin li peravê saziyek civakî ava bikin. Bifikirin ku we zeviyek li ber deryayê heye. Tu xwediyê wê zeviyê yî, lê 100 tiştên te yên pêşîn ji hemû zindiyan û ji hemû mirovan re vekirî ne. Tu carî nikarîbû li dora wê têl têl ava bikî.”
‘Ji zanîngehê heta xebatên avê yên dewletê her kes li qeraxa Gola Wanê ye’
Kalçik, anî ziman ku Serokomar Erdogan bi gotina “Hema hema bikevin golê” bal kişand ser îhlalkirina qanûnên qeraxên ku di dema serokwezîrtiya wî de li qeraxa golê hatin çêkirin. hatiye ji bîr kirin: gotina serokwezîr. Lê niha hûn li geşedanan binerin, bi taybetî jî li Deryaya Reş, nekarîn gavê bavêjin. Li ser deryayê navendên danûstendinê û balafirgeh çêkirin. Wehşetên wiha kirin. Niha bi giştî li Tirkiyeyê hemû cihên ku derya, av, gol lê hene, bi taybetî saziyên fermî, qerax ji aliyê hiqûqê ve hatine dagirkirin, heta zanîngehê dema em ji gundê Înê derdikevin. Zanîngeh, tesîsên dermankirinê, balafirgeh, polîs, edliye, şaredarî, cendirme, otoban, ciwanên werzîşê, midûriyeta parêzgehê, xebatên avê yên dewletê ji aliyê dewletê ve hatine dagirkirin. Peravên bi tevahî dagirkirî ne. Bi astengên têl hatine xêzkirin.
‘Qanûnanan Wanê dagir kirin’
Kalcik diyar dike ku navên payebilind ên Wanê bi milkên ku li ber golê çêkirine herêm dagir kirine û Walîtiya Wanê jî havîngehek li kêleka golê çêkiriye. Kalçik, bal kişand ku li hin qadên ku destûr nayê dayîn welatî têkevinê hene û wiha got: “Lê belê di zagona bi hejmara 3621’an de tê gotin ku ‘ji her kesî re vekirî ye, zeviya we be jî, 50 metreya ewil tu carî nikarin tiştekî bikin. 50 metreya dawîn tu xiyar difiroşî. Niha Gola Wanê ne cihê paşvekişînê ye, xala herî dawî ye ku lê ketiye, îro hemû saziyên fermî, walî, dozger, dadger, hiqûqnas hemû deryayê dagir kirine.”
Derya xeta xwezayî ye ku li gorî bûyerên meteorolojiyê diguhere, ji berhevkirina xalên ku av li erdê digihêje, di gol û rûbarên xwezayî û çêkirî de, ji bilî rewşên lehiyê pêk tê.
Rêjeya avê ya herî zêde ya ku Midûriyeta Giştî ya Karên Hîdrolîk a Dewletê di golên xwezayî û sûnî de diyar dike xeta peravê diyar dike.
Wateya Xeta Peravê ya Peravê çi ye?
Sînorê xwezayî yên qûm, kevirî, kevirî, kevirî, qamîş, qadên mîna zozanan ku ji seyrangeh û dûzên peravê yên ku ji ber tevgerên avê yên di rêça bejahiyê de piştî xeta peravê di deryayê de pêk tê, golên xwezayî û sûnî û çemên ku nizm nîşan didin. taybetmendiyên deryayê; ew sînorê jorîn ê zozan an zinar e di beşên bi taybetmendiyên peravê yên teng-bilind de.
Nûçeya Taybet: İdris Yılmaz
(ro-aa)
