Nûçeya Taybet – Dikandarên Wanê bi krîza aborî re nikarin li ber xwe bidin. Ew an dikanên xwe digirin, an jî lêçûnên xwe bi firotina alavan dikin. Di nava esnafên ku wek her pîşesazî di sazîkirina dawetan û wênekêşiyê de dixebitin de beşa ku herî zêde ji krîzê bandor bûye ev e: “Em hatine asteke ku em nikarin kirê, faturêyên ceyran û gaza xwezayî, bacê bidin.”
Li Tirkiyeyê krîza aborî roj bi roj kûrtir dibe. Gelek dikandarên ku li ber îflasê ne jî ji ber fatûreyên bilind û zêdekirina kirê gazinan dikin. Li hemberî bertekên li hember bihabûnên hikûmetê hê jî bêdeng e. Wana ku rêjeya bêkariyê ya herî zêde lê heye yek ji bajarên ku bandora krîza aborî lê dijîn e. Mehmet Dursun, Îbrahîm Işik û Kahraman Keve yên ku li Wanê wênegir in, li ser ronîkirina krîzê ya li ser sektorê axivîn. Dikandaran diyar kirin ku dem bi dem malzemeyên xwe bifiroşin û wiha got: “Di vê pêvajoyê de hevalên me yên ku întîxar kirin hebûn. Hevalên me hebûn ku nanê xwe, amûr, kamera, malzemeyên xwe difirotin û em neçar man ku gelek malzemeyên xwe bifiroşin.”
‘Dema ku biha zêde bibin pargîdan emrên min naşînin’
Mehmet Dursunê ku li Wanê wênekêşî û dawetan organîze dike, diyar kir ku di heyama pandemiyê de karsaziya wan hatiye astengkirin û gelek windahî dane. Ew dibêje ku dikandar ji ber ku kargehên wan di hundirê navenda danûstendinê de ne, kirêyan paş naxin. Her wiha dibêje ku wî deynek girtiye û nekariye deynê xwe bide: “Herweha me nekarî berheman bikirrin, nekarîn berhemên ku me kirî werbigirin, me nekarî pereyên xwe bidin. Em niha di peydakirina berhemên piçûk ên ku me dane rêxistinên tevlêbûnê de jî zehmetiyên mezin dikişînin. Em berhemên Stenbolê dixwazin, lê berhemên me nayên. Divê em berhema ku em bi 1 lîreyê dikirin 3 lireyan bi 3 lîre û nîvan bikirin. Em nikarin berhemên ku li Tirkiyeyê tên hilberandin jî bikirin. Rewşa stokê heye, dikandar stokê dikin. Bi taybetî jî şîrketên mezin berheman hilnaberînin. Nêzîkî hefteyekê ye ez nikarim ji bo dawetan çikolatayan siparîş bikim. Divê ez çikolataya ku min kîloya wê bi 100 lîreyan kirî, bi sed û heştê lîreyî bi dused lîreyan bikirim.”
‘Em hatine wê astê ku dikanên xwe bigirin’
Dursun diyar dike ku ji ber zêdebûna fatûreyan ew li ber girtina dikana xwe ye. Dibêje ew nikare bac û sîgortayê wekî mesrefên din bide. Dursun, heqê fatûreyên ku distîne vediguhezîne û diyar dike ku fatûreya ku di meha Mijdarê de daye 2 sed TL, di Kanûnê de 6 sed TL û di Çile de jî 1,8 sed û heftê TL ye û wiha got: “Heman cihê kar, heman amûr dixebitin. û min sê qat fatûre da tevî ku kar tune bû. Van drav me zorê dikişîne, û em di rewşekê de ne ku em cîhê karê xwe bigirin.”
‘Niha pirsgirêka herî mezin zêdebûna nirxê dolar û euro ye’
Îbrahîm Işik jî dibêje, berhemên ku ew dikirin, ji nişka ve digihêjin bihayekî giran. Wek Dursun, Işik jî gazinc dike ku ew nikarin berhemên ku siparîş kirine bidin. “Em di rewşeke dijwar de ne. Rêjeya danûstendinê niha pirsgirêka herî mezin e. Işik dibêje, divê hikûmet di zûtirîn dem de ji bo vê rewşê tevbigere û wiha berdewam dike: “Em nikarin bihayan ji mişteriyên xwe re derbas bikin. Her wiha pirsgirêkên cidî yên aborî jî dijîn. Ev rewş gelek bandorê li me dike. Heqê me yê ceyranê ku di meha kanûnê de bû 7 sed lîre, di meha Çileyê de bû hezar û 8 sed 17 lîre. Tişta ku em bi kar tînin du ampûl in û kompîtura me kar dike, em tiştekî din bikar naynin.”
‘Hin hevalên me jiber vê rewşê întîxar kirin’
Kahraman Keve pêvajoya ku bi pandemiyê dest pê kir; Ew diyar dike ku ew pirsgirêkek mezin ji bo pargîdaniyên rêxistin, wênekêş û vîdyogiran çêdike. Di dewama axaftina xwe de diyar dike ku tu alîkariya dewletê di vê sektorê de nayê dîtin û wiha pê de çû: “Ev du sê sal in ev pêvajo didome, me tu alîkarî ji dewletê wernegirtiye. Me daxwaz kir, daxwazên me hatin redkirin. Ji neçarî, me neçar ma ku karkeran ji kar derxînin. Em di rewşeke wisa de ne ku em nikarin kirê, ceyran, gaza xwezayî, bîme û bacê bidin. Di vê heyamê de hevalên me yên ku întîhar kirin hebûn. Hevalên me hebûn ku nanê xwe, amûr, kamera, malzemeyên xwe difirotin û em neçar man ku gelek malzemeyên xwe bifiroşin.”
‘Balgekirin veguherî kaosê’
Keve jî wek her du wênekêşên din, gazinên xwe ji fatûreyên bilind dike: “Baleyên bi serê xwe veguherî kaosê. Elektrîka ku me meha borî hezar lîre dabû niha hezar û pêncsed lîre ye. Di zivistanê de em 6 mehan radizên, di 12 mehan de jî 5 mehan dixebitin ku mehek ji meha Remezanê ye. Divê em di nava 5 mehên ku em xebitîn de hemû lêçûn, bac, ceyran, gaza xwezayî, sîgorta, her tiştî bi cih bînin û niha jî vala rûniştine.”
Nûçeya Taybet: Yeşim Karaağar
Video/Montaj: Zafer Avnaş
(ro-aa)
