Nûçeya Taybet / Idrîs Yilmaz
Li gel hatina zivistanê li bajarê Wanê her diçe hewa sar dibe. Rûniştvan jî jiber krîza aborî komirê ku ji alîyê dewletê ve bêpere tê belava kirin dikar tîne. Hin jî li gelek taxên bajarokê Erdîşê gaza xwezayî negihîştîyê rûnişvan jî neçar dimînin ku sobe anjî klorîferên bi komir bikar tînin û ev yêk jî dibe sedema zêdebûna qirêjiya hewayî.
Bi zêdebûna nirxê dolar û ewro yê re bihayê komirê pir zêde bû û li gel vê yekê bahayê komir jî pir baha bûye. Rûniştvan jî qesta komirê alikarîyê yê Weqfa Alîkariya Civakî dikin. Lê jîngehparêz û pisporên tenduristiyê tekez kirin ku ji ber kêmkalîte û belavkirina kêm kaloriya komirên alîkariyê metirsiyek cidî li ser tenduristiya mirov û jîngehê dike.
Dûmana jehrî jî di ava me de tevlihev dibe
Serokê ÇEV-DER’ê yê Wanê Alî Kalçik, diyar kir ku ji ber bihabûna zêde welatiyan komira alîkariyê tercîh dikin û diyar kir ku komira alîkariyê ji ber kêmkaloriya xwe û ne kalîteya wê dibe sedema qirêjiyeke mezin. Kalçik, bal kişand ku gazên jehrî yên ku ji vê komirê tên hilberandin bi ax û avê re tevdigere û wiha got: “Dema em li cihê erdnîgariyê dinêrin, Wanê bilindahiya 1726’an e. Ji ber bilindahiya wê ya 1726’an, piştî meha Mijdarê dema sobe tên şewitandin, qirêjiyeke cidî rû dide. Ev qirêjî di hewayê de namîne, piştî demekê dadikeve ax û avê. Bê guman, lêbelê, ew ji bo tenduristiya mirovan dibe xeterek. Dema êvarê saet di 4-5’an de hûn hilkişin Girê Zirnekolê, bajaroka Ercîşê nayê dîtin. Tu qatek girtî ya mijê dibînî. Ev mij qirêjiya ku ji dûmana ku ji sobeyan derdikeve çêdibe. Dema hûn diçin cihekî bilind ger hûn li Wanê binerin ji ber qirêjiyê dê Wan neyê dîtin.”
‘Gefek ji bo Nexweşiyên Bêhnê’
Kalçik, anî ziman ku ev gemarî ji ber komira ku Weqfa Alîkariya Civakî belav dike pêk tê û wiha got: “Ev komira ku Weqfa Alîkariya Civakî belav dike bi salan felaket e. Ev ne tenê ji bo jîngehê, lê ji bo tenduristiya mirovan jî xeterek girîng e. Her çend ew xeterek mezin e bi taybetî ji bo kesên ku tengahiyên nefesê yên wekî astma hene, ew di heman demê de xetereyek kanserojen jî hildigire. Helbet germkirin hewcedariyek e û dabînkirina vê hewcedariyê (heta ku em ji sotemeniyên fosîl tercîh nekin) bi komirê tê dabînkirin. Lê ev ne komir e, ev komir hem kêmkalorî ye û hem jî gaza pir jehrîn derdixe. Komirên ku di kaloriyê de zêdetir in hene. Bi kêmanî divê ev komir bên tercîhkirin, “wî got. Kalçik, anî ziman ku alternatîfa komirê enerjiya dikare bê nûkirin e û wiha got: “Heke were xwestin ev enerjî bi buhayek kêm dikare were hilberandin. Lê mixabin, ji ber ku kesek dê pir drav bide, ew ji enerjiya ku hawirdorparêz û xwezayî ye dûr dixin, “wî zêde kir.
‘Carinan ez ditirsim ku bajarê me dişewite’
Serokê Komeleya Xweza û Hawirdorê ya Sûphan Esat Savcî, diyar kir ku yek ji pirsgirêka herî mezin a bajêr qirêjiya hewayê ye û got ku îsal dûmana sobeyan li gorî salên berê zêde bûye. Dozger got, “Zivistan bi wateya xwe hîn nehatiye. Li gel vê jî bi taybetî di saetên êvarî û sibehê de mirov nikarin bêhna xwe bistînin. Carinan ez ditirsim ku welatek dişewite. Îsal dûman hinekî bilind bû, belkî ji ber nebaşiya komirê be. Di heman demê de bi qasî ku ez dizanim ev komir nayên şuştin. Ji ber vê sedemê weke ku hûn jî dibînin zêdebûna dûmanê hatiye asteke ku tenduristiya me tehdîd dike.”
‘Dema em li malên xwe germ dibin, em mafê jiyanê binpê dikin’
Dozger bal kişand ku divê demildest ji rewşa heyî re çareseriyek bê kirin û got, “Ev rastiyek e ku li vir li gel tenduristiya mirovan xweza jî bandor dike. Binêrin, li ser darên ku hûn dibînin hêlînên çûkan û afirîdên bi bask ên mîna wan hene. Dema em li mala xwe germ dibin, mixabin em mafê jiyanê yê van mexlûqan binpê dikin.”
Doktor Tunç: Dibe ku ev qirêjî di pêşerojê de di tenduristiya mirovan de bibe sedema nîşanên giran
Bijîşk Mehmet Alî Tunç, diyar kir ku di serdemên ku bi qirêjiya hewayê re gemarî zêde bûne giliyên nexweşên kronîk ên wekî COPD û astimê zêde bûne û wiha got: “Ev hewaya qirêj bi nexweşiyên rika jorîn a nefesê re zêde dibe. pêvajoyên pêşveçûnê, bi taybetî di demjimêrên êvarê û sibehê de. Di demên jêrîn de, dibe ku ew di rewşên pir xemgîntir de xuya bibe. Bi taybetî di zarokan de derengiya pêşveçûnê û astma pêş dikeve. Digel kişandina cixarê, COPD xetera kansera pişikê zêde dike. Ev ne tiştekî ku hemwelatî bi tena serê xwe çareser bike ye. Guhertinên wekî kêmkirina gazên di trafîkê û sotemeniyê de hewce ne. Ez bi tundî pêşniyar dikim ku hemwelatî ger nexweşiyên wan ên kronîk hebin, dema hewa qirêj e dernekevin derve, camên xaniyên xwe venekin û maskeyan li xwe nekin.”
