“Li Tirkiyeyê muzîkjen tenê T.C. Hejmarên wan ên nasnameyê hene”
Serokê Yekîtiya Profesyonelên Şîrovekarên Muzîkê (MÛYORBÎR) Burhan Şeşen û damezrînerê Navenda Çandê ya Ankayê Necdet Bayat ji Serhat Newsê re behsa zehmetiyên ku muzîkjen di dema pandemiyê de û piştî wê derketine.
Damezrînerê Navenda Çandê ya Ankayê Necdet Bayat ku ji sala 2000an vir va li Wanê di warê çand û hunerê da xizmetê dide, Necdet Bayat, diyar kir ku Navenda Çandê ya Ankayê beriya pandemiyê xwedî potansiyeleke mezin bû û bi giştî 22 çalakî li dar xistin. her meh û got, “Em dixwazin di pêvajoya pandemiyê de ji xebatên xwe yên çand û hunerê dûr bikevin. Vê pêvajoyê di serî de civaka hunerî û saziyên di warê çandê de dixebitin bandor kir. Ji ber ku tirseke mezin ketibû nava mirovan û çûn, em berê jî ne civakeke gelekî nêzî hunerê bûn. Bi gotineke din, rewşek heye ku em ne pêşîniya mirovan in. Li pêvajoyên pêşkeftina pandemiyê dinêrin; Diviya bû ku me perwerdeya xwe ya kolektîf bi ferdî bikira. Eşkere ye ku ev rewşek bû ku barê kar hê bêtir zêde kir. Bi dawiya girtina tevahî re, me dest pê kir ku vegerin rewşa xweya normal. Em hêvî dikin ku di heyama pêş de bi lezkirina çalakiyên xwe mesafeya di navbera me û temaşevanên xwe de bigirin.”
MÜYORBİR ku di nav çend komeleyên pîşeyî yên Tirkiyeyê de ye, di sala 2000 de hatiye damezrandin. MORBIRD; Komeleyeke pîşeyî ye ku mafên şîrovekarên xwe berhev dike û dişopîne. MÛYORBÎR di çarçoveya kampanyaya ku di pêvajoya pandemiyê de piştgirî dide muzîkjenan bi hevkariya Wezareta Çand û Turîzmê re xebitî.
Serpêhatiyên muzîkjenan û rewşa ku tê de ne; “Li Tirkiyeyê muzîkjen tenê T.C. Burhan Şeşen ku diyar kir nimreya nasnameya wî heye, pirsên Serhat Newsê wiha bersivand.
Di derbarê muzîkjenan de têgihiştinek me heye ku beriya pandemiyê rewşa wan a aborî û moralî pir xweş bû, lê ji ber pandemiyê xirab bûne. Rewşa muzîkjenan beriya pandemiyê çawa bû û piştî pandemiyê çawa guherî?
Muzîkjenan berê jî pirsgirêk hebûn. Tenê, ev pirsgirêk bi pandemiyê re derketin holê. Li Tirkiyeyê muzîkjen tenê T.C. Hejmarên wan ên nasnameyê hene. Mafên wan ên wekî sîgortaya civakî, bîmeya tenduristiyê, teqawidbûnê tune ne û bac jî nadin. Li wê nenêrin, dema ku dor tê mûzîkjenan; Tarkans, Ajda Pekkan tên, lê ew îstîsnayên mezin in. Muzîkjenên sereke rojane dixebitin. 5 saetan bi 150 TL’yî dixebitin, ji xwediyê cihê ku lê dixebitin, tenê bi patronekî bawer dikin, bê peyman û temînat. Dema ku di pêvajoya pandemîk de bangên piştgiriyê dikirin, Wezareta Çand û Tûrîzmê hejmara giştî ya muzîkjenan dipirsî, lê kes tune
wî ew nizanibû. Tenê derdora 20 hezar muzîkjenên girêdayî komeleyên pîşeyî hene, lê ev tu carî rastiya Tirkiyeyê nîşan nade. Ji ber vê sedemê li Tirkiyeyê pirsgirêka herî mezin ew e ku muzîkjen bê qeydkirin e. Li gorî min li Tirkiyeyê herî kêm 100 hezar muzîkjen hene. Ya rast ev sektor ji derdora 400 hezar kesî pêk tê û malbatên wan jî di nav de ne. Ji ber ku divê em tenê wek mûzîkjen û ahengvan lê nenêrin; Xwediyên pergalên deng û ronahiyê, pêşkêşkerên veguheztin û rûniştinê, karûbarên ewlehî û xwaringehê hemî di vê sektorê de ne. Carinan pariyek ava ku hûn piştî konserekê vedixwin an nanê sosîsê ku hûn dikirin jî wekî sektorên ku ji vê sektorê debara xwe dikin têne hesibandin. Ji ber vê yekê dê rasttir be ku meriv bêje: Muzîkjenên berê di bin şert û mercên pir xerab de dixebitîn, di heman şert û mercên xerab de jî xebatên xwe didomînin.
Beşdariyên Komeleyên Pîşeyî di pîşesaziya muzîkê de çi ne?
Komela pîşeyî xwedî hindek berpirsiyarî û dadwerî ye. Ji ber ku komeleyên pîşeyî bi zagona jimare 5846 hatine avakirin, saziyên taybet in di bin kontrola aborî û îdarî ya Wezareta Çand û Tûrîzmê de ne. Karê sereke yê komeleyên pîşeyî ew e ku li gorî rêwerzên belavkirinê van dahatên lîsansê li endaman belav bikin. Ji ber vê yekê şansê komeleyên pîşeyî nîne ku bi dewletê re danûstandinan bikin. Lê belê ji ber ku muzîkjen di vê pêvajoyê de bi tenê mabûn, hêviya alîkariyê ji komeleyên xwe yên pîşeyî dikirin. Me her tiştê ku ji destê me hat ji bo wan kir û em bi rastî jî pir xebitîn. Lê ji bo hemû muzîkjenên vê serdemê, yekîtî an jî însiyatîfek sivîl bû ku diviyabû vê yekê bike. Li Enqereyê sendîkaya muzîkjenan heye û seroka wê jî Îpek Tuzcuoglu ye, me bi wê sendîkayê re hevdîtin kir. Me ji wan re got ku di pêvajoya pandemîk de navekî bêtir naskirî, naskirî û pêbawer di serokatiyê de bi cih bikin, lê wan ev yek qebûl nekir. Pişt re me got em sendîkayê bixin navenda muzîkê, Stenbolê, lê wan jî qebûl nekir. Nepejirandina daxwazên me me xiste nava tengasiyê, lê di vê pêvajoyê de em weke komeleyên pîşeyî û Rêxistinên Sivîl (NGO) bi lidarxistina hevdîtinan bi dewletê re, beşdarî belavkirina piştgiriyê bûn.
Ma Komeleya Pîşeyî ya Wergêrên Muzîkê (MÜYORBİR) dikare projeyên ku ji bo muzîkjenan dahata aborî çêbike çêbike?
Em komeleyên pîşeyî tenê dikarin li gorî qanûnê tevbigerin. Mînak, em nikarin bexşînan werbigirin û em nikarin çalakiyên karsaziya bazirganî bikin. Lê ji ber ku ev serdem serdemek awarte bû, me bi hinek şaredariyan re hevkarî kir. Bi rastî jî Komeleya Aşık Veysel di van demên dawî de ji bo muzîkjenên Halk TVyê nêzî 3 mîlyon alîkarî berhev kir. Me pereyên ku hatin komkirin li gorî hatina endamên xwe belav kirin. Lê wek min got komeleyên pîşeyî nikarin bibin wek sendîkayekê. Mixabin di warê rêxistinî de jî wisa ye.
Komeleya Pîşeyî ya Şirovekarên Muzîkê (MÜYORBİR) niha di warê lîsans û berhevkirina mafên telîfê de di kîjan qonaxê de ye?
Ji sedî 80 û 90ê Tirkiyeyê xemsar e. Ev tê de radyo û televîzyona herêmî. Ji ber ku kes bi heqî mafê kopî nizane. Ger di pirtûkên ji dibistana seretayî de bûya ku binpêkirina mafan dizî bû, dê mirov bizaniya ku ew çi ye. Lê niha di serê mirovan de mantiqek heye, “Min CDyek 20 lîre da û kirî, ma ez ê çiqas zêdetir bidim?”. Dema ku karek di nav gel de tê lîstin, Copyright derdikeve holê. Bi gotineke din, dema ku hûn li malê li CD-yek guhdarî dikin an jî ji radyoya WEB-ê li tiştek guhdarî dikin, mafê telîfê tune. Dadger jî vê nizanin, lewma em li vir bi parêzer û dadwerên biyanî re komxebat û hevdîtinan pêk tînin. Ev mijarek pir taybet e ji ber ku di navbera welatan de cudahiyên mezin hene. Mînak; Mijara ku li Elmanyayê di salekê de tê berhevkirin 1 milyar û 250 mîlyon Euro ye, li Tirkiyeyê jî 100 mîlyon TL ye.
Di vê pêvajoyê de em bûn şahid ku gelek muzîkjen konserên serhêl li dar dixin. Pêvajo çawa bû û gelo muzîkjen karîbûn ji konserên serhêl sûd werbigirin?
Mixabin, ev pêvajo bi tevahî ne bandor bû. Ji ber ku hem ji bo lîstikvan û hem jî ji bo temaşevanan pêvajoyek balkêş bû. Muzîk çîroka danûstendina hevdu ye, stran û çepikan dema li çavên yekî dinêre. Dîsa jî mirov berdewam dikin ku ji bo van karsaziyên serhêl platformên serhêl saz bikin ji ber ku pandemîk hebe, bi xwezayî, lê me pir dizî û bi eşkereyî, me kêfa yekî jê negirt. Ji ber ku em nikarin li hember dîwarekî stranan bibêjin. Ger li ser sehneya înternetê 3 milyon kes li me guhdarî bikin jî, tama stranbêjiyê ya ku li pêşberî me radiweste bi tevahî cûda ye.
We di civîna koma IYI Partiyê de axaftinek şermezar kir û hûn behsa hin daxwazan dikin. Hûn li ser vexwendinê beşdarî civîna koma IYI Partiyê bûn? Û di nav daxwazên we de daxwaz hene?
Heta niha ti daxwazên me ji aliyê dewlet û rêveberiyên herêmî ve nehatine cih. Bi her awayî me nexwest ku em bibin bar li ser rêveberiyên herêmî, me got bûdceya ku we ji bo çand û hunerê ji bo çand û hunerê veqetandiye xerc bikin. Mixabin wan jî wisa nekir. Ji bo axaftina IYI Partiyê, bi tenê pêşniyara hevalekî bû. Bi rastî ez ne endamê IYI Partiyê me, ez her tim çepgir bûm. Lê eger partiyeke din di bin banê parlamentoyê de bûya ezê biçûma. Ji ber ku ez wek serokê komeleyeke pîşeyî çûm wir, ez ne wek Burhan Şeşen çûm, ez wek dengê gelek qurbaniyan çûm. Ez difikirim ku axaftina min dengek çêkir û hişyariyek çêkir. Ez difikirim ku yek ji sedemên ku ew deng çêkir helwesta min li wir bû. Bi gotineke din, pirsgirêk dikare bê qîrîn û gazîkirinê were gotin. Min li wir bi ken axivîm, ji dîrokê mînakan didim. Min ji siltanan re eleqeya muzîk û hunerê re got. Di koma IYI Partiyê de jî min got li Tirkiyeyê mûzîkjen mixabin bê îddîa ne. Bi rastî min jê pirsî: “Ma tu di stranekê de xemgîn nebûye, ma tu carî ji evînê êş kişandiye, ev qas paşguhkirina me çawa ye?” Min bi rastî ji dil ev pirs kir.
Di vê pêvajoyê de me bihîst ku muzîkjen jî întîxar kirine. Muzîsyenên ku endamên Komeleya Profesyonel a Wergêrên Muzîkê (MÜYORBİR) in û întîxar dikin hene?
Ji endamên MÛYORBÎR’ê tu kes întîhar nekiriye. Lê ez ne rast nabînim ku meriv xwekuştinên mûzîkjenan bêyî daneyên diyarkirî teqez bike. Li vir jiyana mirovan di xetereyê de ye. Ji ber vê yekê, ji dêvla ku bêje bi sedan muzîkjen întîxar kirine, ger sêzdeh be mirov bêje sêzdeh rastir e. Helbet ev pirsgirêk jî ji wê yekê derdikeve ku muzîkjen neqeydkirî ne. Min hem ji wezaretê û hem jî ji Rojnameya Birgûnê ya ku ez lê dixebitim pirsî, ka hejmara hunermendên ku întîxar kirine hene yan na, lê di derbarê wan de jî tiştek zelal tune. Heya nuha 6 navên naskirî hene, lê ez difikirim ku bêtir in.
Bi salan e em behsa nebûna sîgortaya jiyanê û mafên civakî yên muzîkjenan dikin. Komeleya Pîşeyî ya Wergêrên Muzîkê (MÜYORBİR) di vî warî de çi rêyekê dişopîne an çi pêşniyar dike, çi dikare were kirin?
Bi rastî, ez difikirim ku muzîkvan di vê yekê de xelet in. Ji bo ku bac nede her tim direve. Lêbelê, bendên bacê dikarin li gorî demjimêrên ku ew dilîzin werin sererast kirin, her çend ev pirsgirêkek teknîkî ye, ku ji pisporên bacê re bêtir eleqedar e, lê ez wusa difikirim. Divê muzîkjen wek esnafên asayî nebînin. Piştî ku pêvajoya pandemîk bi dawî bû, em ê vê mijarê bi Wezareta Xezîne û Darayî re gotûbêj bikin. Ji ber ku karê me ne tenê bi Wezareta Çand û Tûrîzmê re ye, bi Wezareta Xezîne û Darayî, Wezareta Kar û Ewlehiya Civakî û heta Wezareta Karên Derve re jî heye. Di warê vîzeyê de jî pirsgirêkên me hene. Suavi du sal berê diçû konserekê li Îngilîstanê. Orkestra berê bi vîzeyê çûbû û Suavi nikarîbû vîzeyê werbigire, lewma konser hat betalkirin. Ev hemû ji bo me pirsgirêk in, lê ya herî lezgîn niha ew e ku em bijîn.
Têkildarî dûrxistina Arif Sag ji Komeleya Pîşeyî ya Wergêrên Muzîkê (MÛYORBÎR) gelek nirxandin hatin kirin. Aliyê hundirê vê meseleyê çi bû û Arif Sağ niha endamê MÎYORBÎRê ye?
Ji bo ku ez di vê mijarê de xwe rexneyek pir zelal bikim, dûrxistina Arif Sağ xeletiyek mezin bû û di dema serokatiya min de jî ev yek pêk nehat. Wê demê ez tenê endamê YK’ê bûm. Piştî ku ez bûm serokomar, ez çûm destê wî maç kir, lêborîn xwest û vexwendim sendîkayê. Wî ez jî aciz nekirim û niha endamê MÎYORBÎRê ye. Navên wekî Edip Akbayram, Belkıs Akkale, Arif Sağ nirxên me yên çandî ne. Ew mijar di paşerojê de ye, lewra me ew ji bîr kir.
Ger girtina nû çêbibe dê çi bi muzîkjenan tê?
Ji kerema xwe bila em qala qutbûnek nû nekin. Çi dibe bila bibe maç didomin, rêzefîlmên reklamê didomin û derba yekem li muzîkê tê. Dema ku li welat tiştên xerab diqewimin em xemgîn dibin, lê pir ecêb e ku dema ku her tişt diqewime tenê muzîk disekine. Ji bilî vê, muzîk ne tenê navgîna şahiyê ye, şîn û şîniyên me jî hene. Dema mirov lê binêre, her çend şîna neteweyî neyê îlankirin jî, heya şînek mezin hebe em ê neçin wan lêxin, stranên me yên guncav hene. Wekî din, ma ew dîmenên ku di destpêka pandemiyê de arî dihatin strandin û hemşîre direqisin ji bo me hemûyan ne moral bûn? Muzîk jî xwedî hêzek wusa dermankirinê ye, û dema ku em stranên xwe dişoxilînin divê ew bi hovîtî tevnegerin.
Tiştek ku hûn dixwazin lê zêde bikin heye?
Niha jî Wezareta Çand û Tûrîzmê xebatên lîsansê dide cihên mûzîkê. Muzîk di kîjan mekan de wekî hêmana sereke û di kîjan mekan de wekî hêmanek alî kar dike. Ez difikirim ku ev tiştê destûrnameyê dê di du salan de biqede. Tewra lîsansa serhêl jî ji bo vê pêvajoyê tê peyda kirin. Ji ber vê yekê, ji kerema xwe pê ewle bine ku hemî cîh di vî warî de destûrdar in.
Serhat News
