Qesra Îshak Paşa ya li navçeya Bazidê bi heybeta xwe hêj jî mêvanan pêşwazî dike. Dîroknasê Hunerê û Arkeolog Murat Şen ku li ser restorasyon û dîroka qesrê axivî, bikaranîna hin hêmanên ku divê di avahiyê de neyên bikaranîn wekî qetereyekê binav kir.
Qesra Îshak Paşa ya ku di sala 1685’an de li navçeya Bazida Agiriyê dest bi avakirina wê hatibû kirin û piştî 99 salan temam bû. Qesr, di lîsteya Mîrateyên Dinyayê ya UNESCO’yê de cih digire û ji çar aliyên dinyayê bi taybetî ji Ewropa û Asyayê û herwiha ji Tirkiyeyê pêşwaziya mêvanan dike. Qesra dîrokî ya ku ji 116 odeyan pêk tê, li ser girekî bi bilindahiya hezar û 900 metreyî, hatiye çêkirin û dikeve 7 kîlometreyan başûrê rojhilatê navçeyê . Di hundirê de mizgeft, tirbe, hewşên hundir û derve, dîwan û eywanên haremê hatine çêkirin.
Dîroknasê Hunerê û Arkeolog Murat Şen ku derbarê Qesra Îshak Paşa de ji Serhat Newsê re hin nirxandin kirin destnîşan dike, beriya qesrê lazime bê zanîn ku ka Îshak Paşa kiye.
Şen dibêje di vê derbarê de navê çend Îshak Paşayan derbas dibe û yek ji van jî Îshak Paşayê ji Çildirê ye. “Ev Îshak Paşa, di sedsala 19’an de bi ser erêkirina Mîrêmîran yê Erziromê dibe Waliyê Çildirê. Pişt re ji ber ku dibe sedema ji kar avêtina kesekî jiyana xwe di Keleha Hesen Paşa de derbas dike û li vir jiyana xwe ji dest dide.”
Lê ew Îshak Paşayê ku em wisa difikirin Qesra Îshak Paşa ji aliyê wî ve hatiye çêkirin, yek dine. Şen, destnîşan dike ku Katîp Çelebî di berhema xwe ya di sala 1635’an hatiye nivîsin de behsa malbata vî paşayî dike.
‘Li cihek stratejîk hatiye avakirin’
Şen cihê ku Qesra Îshak Paşa lê hatiye avakirin û girîngiya cihê wê wiha vedibêje: “Cihekî wisa ye ku di xala sereke ya erdnîgariyê de ye ku ji geliyên di navbera bilindahiyên mezin de, ji Osmaniyan derbas dibe. Erdên serdemê heya axên desthilatdariya Sefewiyan li Îranê. Wê demê Sefewî û Osmanî di nav nakokiyeke mezin de bûn û herêma Bazidê jî di ortê de bû û Îshak Paşa jî wê demê herêmeke wiha bi rê ve dibir.”
‘Mîmariya bi vî rengî bi rastî nîşana hêzê ye’
Şen bal kişand ser çewaniya Qesra Îshak Paşa xwediyê mîmariyeke ew qas bi heybet e û çima li cihekî wisa giran hatiye çêkirin û wiha got: “Em di belgeyên arşîvên Osmaniyan de dibînin ku heta Bey Erziromê jî gelek nameyên gilîkirinê ji navendê re nivîsandine. desthilatdariya Îshak Paşa. Di belgeyên ku ji vir hatine bidestxistin de em dizanin ku Beylerê Erziromê gelek caran giliyê navendê kiriye û Îshak Paşa bi navendê re pirsgirêkên cidî hebûne. Ev nîşan dide ku; Ji ber ku ev îdara min e, ji ber ku ez li vir im, we ev der ji min re hiştiye û ez vê derê li hemberî Safewiyên Îranê diparêzim, wê demê qesra min jî li vir heye. Mîmariyek wiha bi rastî jî nîşana hêzê ye. Ji ber vê yekê jî di bedena xwe de gelek mînakên hunera cîhanî û îslamî dihewîne.”
‘Eserek mîmarî an dîrokî bi avahiya civakî ya ku tê de ye ve girêdayî ye’
Şen, anî ziman ku tiştekî normal e ku avahiyek wiha bi heybet û girîng bi restorasyona xwe derkeve pêş. Şen dibêje ku ev ne qada pisporiya wî ye, lê rast e ku li gorî xwe hin pêkanînên ku ew xelet dibîne wiha bîne ziman: “Berî her tiştî, avahiyek mîmarî an jî berhemeke dîrokî, erdnîgariya wê û rasterast bi avahiya civakî ve girêdayî ye. Em dikarin jê re bibêjin texlît. Di wê avahiyê de her hêmanek ku ji vê tevnê re biyanî ye an jî dijberî vê tevnê ye, mijarek berbiçav e.” di avahiyê de têne bikaranîn.
Vîdeo/Montaj: Zelal Sahidenur Sari
Serhat News
(lg)
