Sinan Ok yazdı: Van’daki Nüfus ve Göç Dinamikleri

Sinan OK

Göç meselesi, insanların yaşam alanlarından ve toplumsal yaşamından kopması demektir. İnsanların çocukluklarının gençliklerinin geçtiği, hatıralarının, akrabalarının olduğu yerlerden ayrılmak zorunda kalması aslında bir sorundur. Bu coğrafyada muhacir olma 1. Dünya savaşında, Halepçe katliamında, 90’larda Kürt köylerinin zorla boşaltılmasında, 2016’daki kent yıkımlarında gündem olmuştur. Bu süreçte halkımıza yönelik her türlü sistematik ayrımcılık, saldırı, işkence ve haksızlıklar yapıldı.

Göç meselesi politik bir meseledir. Bir kişinin yaşam ve geçim alanlarından rızası dışında yer değişikliği olarak ifade edilebilecek göçertme meselesi çoğu zaman göçün önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Çoğu zaman iş, ticaret ve benzeri nedenlerle oluşan göç bile bir olağan sosyal olgu değil planlı bir sosyal politikanın ve göçertme siyasetinin sonucudur.  Van’a kayyum atanan 2016 yılından sonra Van’ın 3 merkez ilçesi olan Tuşba, İpekyolu ve Edremit dışında kalan 10 ilçede nüfus azalışı yaşanmıştır. 2022 yılı verilerine göre son 6 yıl içinde Başkale’de 7 bin 805, Özalp’ta 6 bin 644, Muradiye’de 4 bin 997, Çaldıran’da 4 bin 968, Gürpınar’da 3 bin 290, Çatak’ta 2 bin 234, Erciş’te 2 bin 71, Saray’da bin 501, Bahçesaray’da bin 263 ve Gevaş’ta 647 kişilik nüfus azalışı yaşanmıştır. Bu süreçte nüfusu 50 bin kişinin altına düşen ilçelerde (Muradiye ve Başkale) mevzuatın etkisiyle bazı idari sonuçlar bile meydana gelmiştir.

Van’a “gelen göçün” dinamikleri incelendiğinde “kırsaldan kent merkezine gelenler” “ekonomik nedenlerle Van’ın çevre illerinden gelip dön(e)meyenler, “Zorla köy boşaltmaları ile gelenler” “kamu görevi nedeniyle Van’a gelenler” gibi kümeler nüfusun dinamiklerini etkilemiştir.

Son 15 yılda Van’da ikamet edenlerin “Nüfus Kayıtlarına Göre” incelemesi yapıldığında göçün hangi illerden Van’a geldiği görülecektir. Son 10 yılda Van’daki Hakkarili sayısı yüzde 75 oranında artarak 54 bine yaklaşmıştır. Sayısal olarak bakıldığında Hakkarilileri Bitlis, Ağrı, Şırnak, Siirt, Muş ve Amed illeri takip etmektedir. 2007 yılında ilk 10 il içinde olan “Erzurumlu sayısı” Mardinli sayısının artması nedeniyle 11. Sıraya düşmüştür. 2007 yılında ilk 20 il içinde olan Trabzonlu, Elazığlı ve Dersimli sayısı görece azalmış bu illerin yerine Batmanlı, Maraşlı ve Mardinliler ilk 20 ilin içerisine girmiştir.

Van’dan göç edenlerin gittiği yerler incelendiğinde ise İstanbul, Tekirdağ, Ankara, Antalya, Bursa, İzmir, Muğla, Kocaeli ve Hakkari illeri ön plana çıkmaktadır. 2008 yılından bu yana ortalama her yıl 10 bin Vanlı İstanbul’a göç etmektedir. Bu süreçte toplam göç içerisinde Ankara ve Antalya ön plana çıkarken son yıllarda Tekirdağ da listeye dahil olmuştur. Van’da tüm illere giden göç 2011 depreminden önce 30 bin bandında iken deprem yılı 74 bin 282 kişi olmuş sonraki yıllarda 40-50 bin bandında gerçekleşmiştir. Ancak 2021 yılından itibaren 60 bin bandını aşmıştır.

Nüfusu azalan bir kent olarak Van’dan “giden göçün” dinamikleri incelendiğinde “ekonomik nedenlerle Türkiye metropollerine gidip dön(e)meyenler, “Zorla köy boşaltmaları nedeniyle gidip gelemeyenler” gibi kümeler göçün dinamiklerini etkilemiştir.  Van’a geliş nedenleri daha somut olmakla birlikte Van’dan göçüşün nedenleri yeterince incelenebilmiş değildir. Özellikle gençlerin son yıllarda kırsaldan kopartılmasına yönelik birçok politikanın uygulandığı, Van’da işsizliği azaltacak herhangi bir kapsamlı politikanın uygulanmadığını ifade edebiliriz. Öte yandan bu göçün salt ekonomik nedenlere indirgeyen yaklaşımın da tam bir analiz yapmak için yeterli olmadığı görülmelidir. Özellikle OHAL ve yasak siyasetinin önemli bir etken olduğu bilinmelidir.  Son yıllardaki göçün Türkiye dışına da yöneldiği ve bu eğilimde ivmenin gittikçe arttığı gözlemlenmektedir. Ayrıca yurt dışına göçme / göçertilmenin dinamikleri ayrı bir araştırmanın konusu olmakla birlikte nüfusu yerinden etme siyasetinin bir özel savaş politikası olduğu bilinmelidir.

Göçü durdurmaya yönelik kapsamlı bir politika için siyasi partiler, demokratik kitle örgütleri ve sendikaların katılımıyla yerel bir siyaset çalışması yürütülmelidir. Göçün artması belediyeleri birçok açıdan etkilemektedir. Encümen sayısından belediyelere ayırılan bütçeye varana kadar en önemli ölçüt olan nüfusun korunması birçok açıdan insani bir siyasetin de temeli olacaktır.

Serhat News