İran ile 294 kilometrelik uzun bir sınır hattına sahip olan Van’a İranlıların ilgisi her geçen gün artıyor. Van Ticaret Odası verilerine göre, sadece 2022 yılında 412 bin 408 İranlı kente geldi. Yoğunluk bu yıl da artarak devam ediyor.
İranlılar sadece Van için değil, ülke ekonomisi için de büyük bir öneme sahip. Van Ticaret Odası rakamlarına göre, Van dışında, Ağrı Gürbulak’tan 295 bin 503 ve Hakkari Esendere Gümrük Kapısı’ndan da 139 bin 641 İranlı turist geldi. Havayolu ulaşımı ile birlikte bu sayının daha da arttığını tahmin ediliyor. Gelen turistlerden 700 bini kentte konaklarken geri kalanı ülkenin farklı bölgelerine dağıldı.
İranlı turistler kente can suyu veriyor
Yaz ayları boyunca kentteki otellerin doluluk oranı yüzde 90’larda seyrediyor. Kafe, bar, lokanta ve giyim mağazaları ile tur firmaları işleri en çok revaçta olan sektörlerden. Son dönemlerde burun estetiği ve saç ekimi için gelenler de var. İranlı turistler, kentin ekonomisi açısından ‘Can suyu’ niteliğinde. Ekonomik sorunlarla boğuşan esnaf açısından İranlı turistler oldukça önemli.
İranlı turistler, gündüz kentin turistik yerlerini gezerken, akşam saatlerinde zamanlarını alışveriş merkezlerinde ve eğlence mekânlarında geçiriyor. Bu mekanların başında ise kafe ve lokantalar geliyor. İranlıların tercih ettiği mekanların yanı sıra İranlıların açtığı mekân sayısında yoğun bir artış var. Hatta kentte ‘İranlı esnaf’ diye bir tarif oluşmaya başladı.
İranlı esnaf sayısı her geçen gün artıyor: Kafe, disco ve restoran
Kentin birçok noktasında açılan ve sayıları her geçen gün artan mekanların başında kafe ve alkollü işletmeler geliyor. Çoğunlukla İranlı turistlere hitap eden İranlı esnaflar, olabildiğince kendi mutfağından ürünleri servis ediyor. İranlılar, bu mekanlara ailecek giderek Farsça müzik eşliğinde dans ediyor, eğleniyor. Üstelik buralara yerli halk da alınmıyor. Sadece müziği değil, tabelası da Farsça bu mekanların. Çalışanların büyük çoğunluğu da yine İranlılardan.
Farsça tabelaları, sadece İranlı esnaflar değil, İranlılara hitap eden Vanlı esnaflar da kullanmaya başlamış. Hatta neredeyse her dükkânın camında Farsça yazılar bulunuyor. Kentteki esnafın çoğu asgari düzeyde Farsça öğrenmiş ya da müşteri hacmini arttırmak için İranlı personel istihdam etmiş durumda.
Maliyetler fazla, malzemeleri olabildiğince İran’dan getiriyoruz
Mohammed Mohammedzadeh, İran’ın Urmiye kentinden. Geçtiğimiz yıl İran mutfağına has yemeklerin servis edildiği bir restoran açıyor. Van’da işletme açan Mohammedzadeh’de Türkiye’deki ekonomik krizden şikayetçi. Ülkede artan maliyetlerden dert yakınan Mohammedzadeh, şunları söylüyor: “İran yemekleri yapıyoruz. Müşterilerimizin çoğu İranlı ama yemekleri beğenen Vanlılar da geliyor. Aramızda hiç sorun olmadı. İyi anlaşıyoruz, kardeş gibiyiz. Malzemeleri daha çok İran’dan getiriyoruz. Çünkü maliyetler fazla. Burada ekonomide yaşanan sorunlardan biz de etkileniyoruz. Geçtiğimiz yıl etin kilosunu 160-170 TL’ye alıyorduk şu an 300 TL’yi bulmuş durumda. Tüm bunlara rağmen İranlılar geldiğinde işlerimiz caBir diğer İranlı esnaf Mehmed Mohammed ise iki yıl önce kafe açmış. Çay, kahve ve tost satan Mohammed’in en çok ilgi gören ürünü ise nargile. Çünkü İranlılar, alkolden sonra en çok nargileyi tercih ediyor.
Bir diğer İranlı esnaf Mehmed Mohammed ise iki yıl önce kafe açmış. Çay, kahve ve tost satan Mohammed’in en çok ilgi gören ürünü ise nargile. Çünkü İranlılar, alkolden sonra en çok nargileyi tercih ediyor.
Gündüz saatlerinde kafe sakin. Gündüz saatlerinde kafenin sakin olmasını İranlı turistlerin kente hafta içi daha az gelmesi ve gün içinde kent dışında gezmelerine bağlayan Mohammed, şunları söylüyor: “İranlılar daha çok geliyor mekâna. Onlar olmayınca da işlerimiz duruyor. Vanlılar, çok az geliyor. Kazancımız oldukça düşük. Türkiye çok pahalı gerçekten. Burada kâr fazla ama İran’da da maliyetler düşük. Esnaflık açısından burası daha iyi, çünkü kâr daha fazla. Enerji giderleri de çok yüksek ama. İran’da ticari mekânın faturası yüksek geldiğinde devlet indirim yapıyor. Hatta cezaları da indiriyor. Burada öyle bir şey yok.”
Kentte ‘İrani disco’ sayısı arttı
İranlıların şaşmayan adresi bar ve discolar. Bu yüzden gece hayatı oldukça hareketli geçiyor. Akşam saatlerinde sokaklara karışan İranlılar, sabah geç saatlere kadar kenti canlı tutuyor. Alkol tüketimi de oldukça fazla. Bu yüzden tercih ettikleri mekânların başında Discolar geliyor. İran’da, özel hayat üzerine devam eden yasaklar düşünüldüğünde Van’daki bu mekanlar, onlar için birer ‘Vaha’ niteliğinde. İranlıların bu mekanlara ilgisi oldukça yüksek. Hatta son iki üç yılda artan İranlı turist hareketliliği kentteki ‘İrani Disco’ denilen çoğunlukla İranlıların girebildiği bar ve clap tarzı işletmelerin sayısına da yansımış. Öyle ki son bir iki yılda bu işletmelerin sayısı onu geçmiş durumda. Mekanların çoğunu ya İranlılar açmış, ya da bir tarafı Vanlı olan ortaklıklar üzerinden açılmış.
Son dönemlerde açılan mekânlardan biri de Yusuf Azizi isimli İranlıya ait. Daha önce ticaretle uğraşan Azizi, Van’a ve Türkiye’nin birçok kentine sık sık geldiğini söylüyor. Buraya yerleşmeye karar veren Azizi, geçen yıl bar açmış.
İranlı esnafın kazancı, İranlı turistlerin yoğunluğuna bağlı
Azizi’nin de müşteri kitlesinin ezici çoğunluğu İranlılardan oluşuyor. Gün boyu boş olan bu mekân akşam saatlerinde canlılık kazanıyor ve bu gece yarılarına kadar sürüyor. Azizi, “İşlerimiz İranlı turistlere bağlı, daha çok yazın çalışıyoruz ancak yılbaşı ve Newroz’da da işlerimiz artıyor” diyor.
Şu sıralar 1 İran riyali 0,00056 Türk Lirası’na denk geliyor. Geçtiğimiz yıl bu 0,00042 dolaylarında seyretti. Peki, İranlılar, son yıllarda TL’nin değer kaybettiği Türkiye’de neden işletme açmak istiyor? İran’da eğlence sektörü üzerinde devam eden yasaklar ve İranlıların Van’a olan yoğun akışı, Azizi’nin böyle bir girişimde bulunmasını sağlamış. Azizi gerekçesini ise şöyle sıralıyor: “İran’da alkollü mekân yok, özgürlük az. Bu yüzden gelen İranlılar daha çok alkollü mekanları tercih ediyor. Çünkü kafeler orada da var ve hatta daha kaliteli kafeler. Rahat giyinmek ve rahat gezmek istiyor insanlar. Yüzde 90’ı alkol kullanıyor. Son 2-3 senedir de turistlerde bir patlama yaşanıyor.”
İranlılar rahat yaşamak, eğlenmek istiyor’
Azizi, İran’daki duruma dikkat çekerek İranlıların rahat yaşamaya özlem duyduğunu dile getiriyor. “Yaz aylarında İranlılar geldiğinde işlerimiz iyi. Bütün esnafın yüzü gülüyor. İranlılar hem ülke hem de kent için bir sermaye getiriyor çünkü. Yerli müşteri çok az geliyor. Kültür farkı burada etkili. İrani müzikler çalıyoruz, servisler de öyle. Mekân İranlılara dönük olunca yerliler çok gelmek istemiyor. İranlılar eğlenmek ve alkol almak istiyor. Rahat yaşamaya özlem duymuş. Maalesef İran’da yok bunlar. Daha çok bu sebeplerle geliniyor. İran daha güzel belki ama burada insana değer veriliyor.”
‘Turiste değil, kalıcı olanlara karşı ön yargı var
Kentte nasıl karşılandıklarına ilişkin soruya Azizi, “Burada turistlere değil ama yerleşen yabancılara bir ön yargı var” sözleri ile şunları anlatıyor: “İranlılar buraya geldiğinde ekonomisine büyük avantaj sağlıyor. Oteller ve alışveriş, merkezleri dolup taşıyor, aslında bütün esnaf kazanıyor. Adam ev kiralayacak ama boş ev olmasına rağmen İranlı istediğinde verilmiyor. Elbette rahatsız edenler de var ama İranlıların hepsi aynı değil ki.” (ArtıGerçek)
Serhat News
