Uzun yıllardır iktidarların kültür ve sanata yaklaşımlardan kaynaklı tiyatro emekçileri çeşitli sorunlarla yüz yüze kalıyor. 2020’de başlayan pandemiden sonra da ülkede yaşanan kısıtlamalardan kaynaklı zor günler yaşayan özel tiyatrolar şimdi de ekonomik krizle mücadele ediyor.
Geçmişten bugüne çeşitli ekonomik sorunlar yaşayan özel tiyatrolar ve tiyatrocular pandemiyle birlikte son günler geçirdi. Pandeminin ardından Türkiye’de derinleşen ekonomik kriz özel tiyatroların ve tiyatrocuların bu sorunlarının çığ gibi büyümesine neden oldu. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Müdürlüğü tarafından geçen yıl özel tiyatrolara rekor düzeyde yardım yapıldığını açıklasa da özel tiyatroların bugünkü hali bu yardımın yetersiz kaldığını gösterdi.
Türkiye’de yaşanan ekonomik kriz metropollerin yanı sıra bölgede de ağır bir biçimde etkilerini sürdürüyor. Uzun yıllardır sahne sorunu yaşanan Van’da bu sorununun henüz çözülememiş olmasına karşın artan kiralar ve diğer giderler tiyatrocuları iş yapamaz hale getirdi.
Van Devlet Tiyatrosu’nun yüksek fiyatlarla salon kiralaması ise her yıl birkaç oyun çıkaran ekiplerin daha az sayıda oyun çıkarmasına neden oldu. Van’da aynı zamanda organizasyon yaparak kentin kültür-sanat alanında ileriye taşınmasına katkı sağlayan ekipler de artan maaliyetler nedeniyle iş bırakma noktasına geldi.
Pandemiden bu yana sorunlar bitmiyor
Van’da yaşayan ve uzun yıllardır tiyatroyla ilgilenen Hasan Bayam, pandemiden bu yana çeşitli ekonomik sorunlar yaşadıklarını belirtti. Kira ödeyemedikleri için kapanan tiyatrolar olduğuna dikkat çeken Bayram, kısıtlı imkanlarla tiyatro yapmaya çalışanların ve tabii bilet, sahne, afiş, reklam gibi giderlerden sonra oyunu iptal olan çok sayıda ekip olduğunu ifade etti.
‘Van’ın 90’lardan bu yana hem Devlet Tiyatrosuna hem de özel tiyatrolara sahip olduğunu aktaran Bayam, “Van, şu anda tiyatro anlamında, olması gereken yerde değil. Türkiye’nin birçok iline göre sanat faaliyeti anlamında çok ileride olsa da Van’ın, potansiyeline göre yeteri kadar tiyatro imkânına sahip olduğu söylenemez. Van’da tiyatronun belli bir izleyici kitlesi var ve neredeyse bütün oyunların izleyicisi bu kitlenin içindeki kişilerden oluşuyor” dedi.
‘Tiyatro, gönüllülüğe dayalı bir iş oldu artık’
Bayam, sözlerine şöyle devam ediyor: “Farazi olarak, nüfusu bir milyonun üzerinde olan bir kentte sekiz-on bin kişilik bir tiyatro izleyici kitlesinin olduğunu düşünürsek dört yüz kişilik bir salonda, tam dolu oynansa bile, özel bir oyun en fazla on seans oynanabiliyor. Tabii bilet fiyatları, oyun masrafları ve sahne kirasını düşününce gelir gider dengesinin başa baş olması bile sevindirici oluyor. Bu söylediklerim Devlet Tiyatrosu tahsisiyle oynanan oyunlar, bunun yanında 150 veya 200 kişilik koltuğa sahip özel salonlar, söz konusu bu rakamlara ulaşamıyorlar. Sonuç olarak çoğu kez özel tiyatrolar, gönüllülük ilkesine dayalı olarak iş görüyor ve oyuncuların Van’da özel tiyatrodan gelir elde etmesi mümkün olmuyor.”
Bayam, bu sezon kendi yazdığı ve Avrupa Birliği Sivil Düşün desteğiyle dezavantajlı çocuklarla birlikte oynadığı “Bal Arı ve Ayıcık” isimli çocuk oyununu oynadıklarını belirtti. Aynı zamanda kendi imkanlarıyla “Kuklalarla Masal Anlatımı” isimli tek kişilik bir oyun çıkardığını fakat henüz prömiyer tarihini belirleyemediklerini söyledi. Sahne anlamında ise Van’da bulunan özel tiyatrolardan biri olan ŞanoWan Sahne’den büyük destekler gördüklerini de ekledi.
‘Devlet destekleri de yetersiz’
Kültür-sanat alanında devlet desteklerinin yetersiz olduğunu vurgulayan Bayam, sanatın bu coğrafyada ‘olmasa da olur’ tavrıyla karşılandığını ifade etti. Van’da özel tiyatro yapan hiç kimsenin tiyatroyu iş olarak yapmadığını ifade eden Bayam, nedenini ise şöyle açıkladı: “Bunun asıl nedeni tiyatrodan para kazanamamaları. Tersi biçimde, Van’da çalışan insanların merakları varsa ek iş olarak tiyatro yaptılar. Tiyatro çoğu kez, hobi düzeyinde kalıyor.”
Her yerde kiraların arttığı gibi Van Devlet Tiyatrosu’nun da kiralarının arttığını ifade eden Bayam, asıl eziyetin kiralama esnasında izlenen bürokratik yolun sonunda olumsuz durumlar yaşandığını söyledi. Bayam, “Devlet Tiyatrosu’nda oyun oynamak her özel tiyatro ekibi için büyük bir mutluluktur. Çoğu kez oyunlarımızın prömiyerini Devlet Tiyatrosu sahnesinde yapmaktayız. Fakat işin perde arkasında inanılmaz bir eziyet var. Devlet Tiyatro sahnesini kiralamanın bedeli bir yana, kiralamak için izlenen bürokratik yol, ekipleri bezdirecek cinsten. Mesela Devlet Tiyatrosu, oyun tarihinizden iki gün önce sahneyi verebiliyor. Tabii iki gün içinde bilet satmak mümkün olmadığı için oyununuz iptal oluyor. Bununla birlikte, şu an özel tiyatrolar için sahne tahsis ücretinin yüksek olması da ayrıca büyük bir engel oluşturuyor” diye konuştu.
‘Gelir-gider arasında bir dengesizlik söz konusu’
Van’da yaşayan ve uzun yıllardır tiyatroyla ilgilenen bir diğer isim Fatih Taşdemir de, tiyatronun yanı sıra kendi kültür-sanat merkezinde hem sanatsal eğitimler veriyor hem de kentin kültür-sanat anlamında ulusal içeriklere erişebilmesi için organizasyonlar yapıyor.
Taşdemir de söze Van Devlet Tiyatrosu’nun salon kirasının yüksek olmasından dert yakınarak başladı. Taşdemir, “Van Devlet Tiyatrosunun mevcut kirası şu anda 5 bin TL. En son bin 700 TL idi. Pandemi döneminde 3 bin 400 TL’ye yükseldi ama hiç oyun oynanmadı. O yüzden kira yükseltmenin de bir anlamı yoktu” dedi.
Van’da sahne yetersizliği olduğunu ifade eden Taşdemir, Van’da organizasyona uygun hiç salon olmadığını belirtti. Uygulama Otelinin kapasite olarak büyük olduğunu fakat sahnenin tiyatroya uygun tasarlanmadığını kaydetti. Taşdemir, kiranın 15 bin TL olduğunu, Üniversite Kampüsü içerisinde bulunan Arsisa Spor Salonu’nun kapasite olarak büyük ve sadece konserle için uygun olduğunu ve bunun kirasının da 60 bin TL olduğunu aktardı.
‘İş yapamama hali devam ediyor’
Durum böyle olunca Van’da kültür-sanat alanında iş yapmanın oldukça zor olduğunu vurgulayan Taşdemir, “Her şeyin fiyatı arttı ama biz bunu biletlere yansıtamıyoruz. Dolayısıyla bu sorunların hepsi üretimlerimizi etkiliyor. Maliyetler çok yüksek, gelirler giderleri karşılamıyor. Çok popüler bir isimle organizasyon yaparsanız ancak biletleri yüksek fiyattan satabiliyorsunuz. Beş kişilik bir ekibin Van’a gelmesi için uçak biletleri, reklam giderleri, salon kirası, otel ve konaklama derken 30 bin TL’yi gözden çıkarıyorsunuz. Fakat salon kapasitesi 400 kişi ve siz 100 liradan bilet satsanız 40 bin TL kazanıyorsunuz. O parayı da getirdiğiniz ekibe kaşe olarak mı vereceksiniz kendiniz mi harcayacaksınız belli değil” diye belirtti.
Son olarak Taşdemir, tiyatrocuların mevcut durumlarına değinerek, “Şu anda özel tiyatroların iş yapamaması söz konusu. Onlar için özel bir alanın açılması gerekiyor. Bu işi asıl meslek edinenler para kazanamıyor. Bu kazanamama hali de devam edecek gibi gözüküyor” dedi.
Serhat News
