Türkiye’de birçok klise camii olarak kullanılıyor. Kars’ta da tarihi kiliseler zaman içinde farklı amaçlarla kullanıldı. Kilise tarihçisi ve Kültürel Miras uzmanı Faruk Torunoğlu, Kars’a gelen İtalyalı turistlerin kiliselerin camiye dönüştüğünü kendilerinden öğrendiğini belirtti.
Türkiye’de, son yıllarda kültürel ve tarihi mirasların, doğanın yok edilmesi meselesini daha fazla konuşulur hale geldi. Kültürel mirasların yok edilmesinin yanı sıra birçoğu da günümüze kadar farklı amaçlarla kullanıldı. Bu uygulamaların sonucunda son olarak Ayasofya’nın Diyanet İşleri Başkanlığı kararıyla camiye dönüştürülmesi. Bu karara çok sayıda ülke tepki gösterdiyse de Temmuz 2016’da camii olarak ibadete açıldı. Ayasofya ile aynı kaderi yaşayan birçok kilise bulunuyor. Kars’ta da camiye dönüştürülmüş kiliselere rastlamak mümkün.
Kars’ta Tarihi kiliselerden biri 12 Havari kilisesi ve Alexander Nevsky Rus Katedrali. Bu kiliselerden Alexander Nevsky 10 Mayıs 1995’te “Fethiye Camii” olarak adlandırıp minare eklenerek camiye dönüştürüldü. 12 Havari kilisesi ise 2000’li yıllarında “Kümbet Camii” olarak adlandırılarak ibadete açıldı. Kilise tarihçisi ve Kültürel Miras uzmanı Faruk Torunoğlu, kiliselerin tarihi ve günümüze kadar nasıl ve ne amaçlarla kullanıldığına dair bilgileri bizlerle paylaştı.
12 Havari Kilisesinden Kümbet Camisine…
Tarihçi Torunoğlu, 12 havarisiyle bilinen kilisenin ‘Kümbet Camisi’ olarak adlandırıldığını ve bin 88 yıldır varlığını sürdürdüğünü söyledi. Torunoğlu, “Van’daki Akdamar adasıyla eş dönemde yapılmıştır. Ancak birbirlerine çok benzerlik göstermemekte. 12 havarisiyle bilinen ve insanlar tarafından ziyaret edilen kilise Kümbet Kilisesi olarak biliniyor. ‘Kümbet Camisi’ denilmesinin sebebi ise; 26 Ağustos 1071’de Malazgirt zaferinden öncedir Türkiye’nin Anadolu’ya girişi. Türkiye daha önce Horasanlarda, Pasinlerde ve Van’da savaşlar yapmıştır. 1064’te Alpaslan Anadolu’ya Aniyi fethederek girdikten sonra Kars Ermeni kralı Alpaslana vermiştir. Kilise yeni yapılmış gibi görkemli görünse de uzun bir müddet cami olarak kullanılmıştır. Cami olarak kullanıldığı dönemde de caminin hemen yanında Selçuklu Mezarlığı inşa edilmiştir” dedi.
‘Yapılar çok kez restorasyona uğradı’
Tarihte çok fazla alınıp verilen bir yer olmasından kaynaklı kiliselerin camiye, camiden kiliseye dönüştürüldüğünün altını çizen Torunoğlu, yüzyıllar içerinde Kars’taki kiliselerin birkaç kez de restorasyon ve el değişimine uğradığının altını çizdi. Torunoğlu, kilisenin şu anki halini ise 1877-1878 meşru 93 harbinden, Ruslar’ın Kars’a gelmesinden sonra yaptığını söyledi.
Torunoğlu, “40 yıllık Rus ilhakı döneminde burası tekrar kilise olarak kullanılmaya başlanmıştır. Dış yapıları yapıldı. Ayrıca çan kulesi eklenmiştir kiliseye. Ama çan kulesi şu anda yok. 1950 yıllarında yapılan çan kulesi 1945-1960 yılları arasında yıkılmıştır. Kiliseye dönüşen yapı Cumhuriyetten sonra uzun bir zaman boş kalmış. Müze olarak kullanılmıştır. 2000’li yıllarda tekrar bir proje ile cami olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ve hala cami olarak kullanılıyor. İçinde Ruslar döneminde yapılan restorasyonlarda hala aynı şekilde durmaktadır” bilgisini verdi.
Alexander Nevsky kilisesinden Fethiye Camisine
Rusların Kars’ta askerlerinin törenleri için yeni bir kilise yapmaya karar verdiklerini ve Alexander Nevsky Katedrali tip bir projeyle kilisenin inşa edildiğini söyledi. Torunoğlu, “Bu kilisenin hemen hemen her yerinde aynı olan çarmık döneminde yapılmıştır. Kars ve çevre kentlerinde toplamda 5 tane yapıyorlar. Kars’ta bulunan kilise ‘Fethiye Camisi’ olarak isimlendiriliyor. Sarıkamış’ta da aynı tipteki kilise ise ‘Kazım Karabekir Camisi’ olarak ta kullanılmakta. Alexandra Nevsky katedralinin en büyük özelliği sivri yapılı ve taç kubbeleridir. Görkemli bu yapılar sizi Moskova’da kızıl meydanda hissettirecek bir mimariye sahiptir. Görsel olarak bu kilisenin aynısı şu anda Polonya’da Finlandiya’da ve Azerbaycan’da hiç bozulmamış bir şekilde görebiliriz” dedi.
‘Kiliseler her şeye rağmen Hristiyan sembollerini korumuş’
İtalya’dan Kars’ın tarihini gezmek amacıyla gelen Eva Leuba da herhangi bir dine mensup olmadıklarını belirterek, Kars’taki tarihi kiliselerin camiye dönüştürüldüğünü bizlerden öğrendiklerini söyledi. Leuba, “Benim düşüncelerime göre farklı inançlar farklı binalar inşa eder. Farklı kültürlere sahip olduklarını gördük ki buradaki camiye dönüştürülen kilise her şeye rağmen Hristiyan sembollerini korumuş. Bu bile iyi bir şey” dedi.
Serhat News
