Li Wanê, tevî ku projeya wê jî hatiye amadekirin, ev 13 sale rêya derdorê ya 41 Km nayê qedandin. Her çiqas dema Serokkomar û Serokê Giştî yê AKP’ê Recep Tayyîp Erdogan di serdanên xwe yên Wanê de mizginiya çêkirina rê dide jî, piştî ew ji bajêr diçe, xebat cardin tên rawestandin. Niştecihên taxên ku rê lê derbas dibe ji ber vê rewşê mexdûr bûne û bi gazincin.
Rêya Derdorê ya Wanê, ji navçeya Artemêtê destpê dike û ji vir bi aliyê rojhilat ve Rêya Erdîşê ve tê girêdan. Di çarçoveya vê projeyê de li gor xala 18’emîn ya Qanûna Îmarê, ku di sala 2019’an de derketiye, li ser milkê tapûkirî yê welatiyan guhertin tên çêkirin.
Li gor xala 18’emîn ya Qanûna Îmarê tê gotin, beyî ku lihevhatina xwedî û mafdarên zevî û milkan bê lêgerîn, li ser van cihan avahî hebin an jî tunebin, şaredarî xwedî reyeyêne ku van cihan bi rêyan an jî bi milkên din re bikin hev, her wiha van milkan cardin ji îmarê re vekin, wekî parsel cihe bikin û li ser esasên serbixwe, bi par û mulkiyeta qatê van cihan di navbera van kesan de parve bikin û bi avayekî resen van cihan tesçîl bike.
Ger ev cihên navborî di nava hidûdê rayeya şeradariyan de nebin, walîtî dikarin vê rayeyê bikarbînin.
‘Ez nizanim emê niha çi bikin’
Ji şêniyên taxa Beyuzumu Mehmet Ozektî, diyar kir ku pirsgirêka wan ya herî mezin derbaskirina rêya derdorê ya li nava taxê ye. Wî got ku ji sedî 45 milkê vî li ber xala 18’an a Qanûna Îmarê ketiye, lê di şûna vî milkî de tu tişt nedane wî. Ozektî, derbirî ku bi avayekî pêkenokî jibo milkê wî bûhayeyek hatiye dîyarkirin û wiha domand: “Min diwareke 40 metre dirêjî û 2 metre jî bilindahî çêkiriye li ser erdê xwe niha bo vê milkê min 3 hezar TL didin min. Em hemû mexdûr bûne. Ev 30 sale em li vir dijin û me jiyanek ava kiriye. Niha hemû tiştên me ji destê me distînin. Em nizanin emê niha çi bikin. Tu kes guh nade derdê me. Rê li mala min naxê lê, di bin mala min de derbas dike. Ji dengê wesayitan û qelebalixa wan emê çewa li vir jiyan bikin.”
‘Bicehnimin ji vir herin’
Ozektî, da zanîn ku ji bo her darekî fêqî 300 TL didin wî û destnîşan kir ku tenê bihayê hezar TL salê ev dar fêqî didin wî
Welatiyê bi navê Yusuf Ozektî ku li heman taxê rûdinê gazinêncên xwe bilêv kir. Ozekti, tîne ziman ku ji milkê wî yê 700 metrekare, 400 metrekare li ber rê dikeve û wiha axivî: “Li ser milkê min cihê erdê daîreyek û nîv cih heye. Li hemberî vê tenê 272 hezar TL didin min. Min ev der di sala 1996’an de kirî. Wê çaxê min aboneyên av û ceyranê çêkirin. Çîma ji min re negotin ‘tu çima çêdikî’ Lê niha dewlet hatiye dibêje ‘Ezê xala 18’an bikarbînim. Bicehnimin ji vir herin’. Bila wê demê dewletê ji me re gotiba ‘Li vir avahiyan çênekin, dema wextê wê hat emê xerabikin’ me jî çênedikir.”
‘Tu kes guh nade dengê me’
Ozektî, di berdewamiyê de bang li rayedaran dike û wiha dibêje: “Bila an malekê bidin min, an jî ji bo min malekî çêbikin. Li cihekî gelek dur jî be bila dayîreyekê bidin min, ez dîsa razî me. Lê wiha bi avayekî belaş min ji malê derdixin, tavên nava kolanê. Ez di vî temenî de tevî 8-9 nifûsî biçim ku? Pêwîste ev pirsgirêka me bê çareserkirin. Saziya rêyên bejayî ji me re dibêje, ‘Men hinek pere daye we. Ger hûn malên xwe vala nekin, şaredarî wê bi darê zorê ji vir derxe’. Tu kes guh nade dengê me. Bila bo me tiştekî bikin. Alîkariyek bidin me.”
‘Bila dewlet alîkarî bide me’
Abîdîn Aras ê 55 salî ji navçeya Qelqeliyê hatiye taxa Beyuzumu. Ew dibêje di înşaatan de xebitiye û bi vê qeda xwe encax kariye ji xwe re avahiyekê çêbike. Aras, got, “10 zarokên min hene. Ev mala van zarokan e. Dewlet ji sedî 45 milkê me dibire. Mala min betonarmeye, bodruma wê heye û di bin de jî dikan heye. Ez zarokên xw pê wê xweyî dikim. 320 hezar TL bo vê derê didin min. Ez ê bi vî pereyî çewa debara xwe bikim. Bila dewlet alîkariyek bide me. Em heqê xwe dixwazin.”
‘Li ku derê edeletek wiha heye’
Aras da zanîn ku saziya rêyên bejayî ew dawetî civînekê kiriye û ji wan re hatiye gotin: “Hûn malên xwe vala nekin. Emê bidin şaredariyê û polîsan. Polîs wê du şimeqan li we bikin û avahiyên we xerabikin”. Aras bertek nîşanê van axaftinan da û wiha pêde çû: “Ma ev edelete? Li ku derê edeleteke wiha heye?. Ew dikarin rêyê ji cihek din re derbas bikin. Qey rêya derdorê dibe li nava taxê bê derbas kirin. Ev der hemû çiyane. Bila rêyê ji wir derbas bikin. Em li gel parêzaran axivîn û emê doz vekin.”
‘Em nikarin tiştek bikin’
Nurettin Saglamer 60 salî ye û xwediyê yek donim erd e. Ew dibêje ku 400 metre çargoşe donim di çarçoveya projeyê de ye û 20 hezar lîre jî nirxê baxçe û hemû darên bexçe tê nirxandin. Da zanîn ku nexweş e û nikare bixebite û wiha got: “Xala 18’emîn sepandine, em nikarin tiştekî bikin. Kurekî min kar dike û di bin mûçeya herî kêm de dixebite. Heqê ku dane min 20 hezar lîre ye. Buhayê baxçeyê min 70-80 hezar lîre ye. Dewlet erdê malekê jê dike û ji xwe re dikire.”
‘Bi hezaran kes ji vê bûyerê bandor dibin’
Welatiyekî din ê taxê ku nexwest navê xwe eşkere bike jî dibêje, li Wanê nêzî 10 sal in behsa zengil tê kirin, lê beriya niha hatibû çêkirin û gelek caran hatibû qutkirin û hatibû çêkirin. Da zanîn ku di Tebaxa sala borî de şeklê xwe yê dawî girt û got, “Wê demê nêzî hezar îtîraz hebûn. Nêzî sed ji îtîrazan li ber çavan hatin girtin. Pêvajoya sekinandinê hema bêje bêyî haya kesî hat destpêkirin. Piştî pêvajoya sekinandinê, mehek pêvajoya îtirazê ya qanûnî heye. Her wiha gelek kes li dijî pêvajoya rawestandinê nerazîbûn nîşan dan. Ev nerazîbûn jî hatin redkirin.”
Ew dibêje ku ji sedî 45ê erdan bi sedema yasaya 18emîn a herêman hatine desteserkirin û eger ji sedî 55ê mayî jî were bikar anîn, ew erd distînin û li ser riyeke din bi cih dikin ku mala kesekî din lê heye. Da zanîn ku ev rewş li Edremîtê dest pê kiriye û got, “Hema bêje li hemû gundên derdora Çiyayê Erekê mexdûriyet didome. Cihê ku herî zêde mexdûr dibe erdê di navbera Beyüzümu Mahallesi, Sîhke TOKÎ û çopê ya şaredariyê de ye ku kampusa herî mezin lê ye. “Ger em hemû malbatên vê herêmê bihesibînin, bi hezaran kes ji vê bûyerê bandor dibin,” wî dibêje.
‘Metirsiya malbatê hat xwarin’
Da zanîn ku hemû îtîraz hatine redkirin û dibêje tekane rêya mayî serlêdana dadgehê ye. Ew diyar dike ku ew bi qestî li ser rêya dadgehê hatine avêtin, lê wan dizanibû ku biryarek erênî nayê dayîn. Da zanîn ku dê pêvajoya dadgehê heta 5-6 salan bidome û got, “5-6 sal demeke pir dirêj e, ji ber ku plan dikin ku di mehekê de vê projeyê biqedînin. Çawa ku edalet di nava 5-6 salan de weke edalet tê hesibandin, ev jî rewşeke cuda ye.”
Dibêje hişyarî nedaye malbatan, gef li wan hatiye xwarin û gotine, “Vala bikin. eger hûn dernekevin em ê werin hilweşînin.” Ew diyar dike ku Rêveberiya Jîngeh û Bajarvaniyê ya Parêzgehê ev proje çêkiriye û bi Biryarnameya Serokomariyê pêk hatiye û gazindên ku li ser axa xwe dîtine wiha rave dike: “Tevî ku bi sedan donim erd vala li derdora axa me, axa me ye. bi awayekî keyfî bi armanca çêkirina parkê tê girtin. Di dadgehê de yekane sedema me ya rast ev e; Derdora axa me guncawtir e. Ger ew çiyayek bi zinarên tund bûya, em ê bi rengekî fêm bikin. Li pişt wî çiyayî bexçeyê gel heye. Niha here, cenî top dileyize.”
Ji ber axa wê xwînrijandinê dest pê bike’
Dibêje ku ew ne li dijî rîya zengilê ne, dixwazin bê ku mirov dijminatiyê li hev bikin û axa kesî bidin kesî bê avakirin û xemgîniya xwe wiha tîne ziman: “Bi texmîna min çend sal şûnda, xwînrijandin. dê ji ber erdê dest pê bike. Ji ber ku welatî hizra firotina erdê xwe dikin ji ber ku di dema krîza aborî de kelûpelên wan kêm bûne, lê niha erd li şûna kesekî din e. Ji ber vê yekê bi eşkereyî, li vir polîtîkayek heye ku bi zanebûn mirovan li dijî hev bizivirîne. Du hêviyên me hene ku pêk neyê. Hêviya me ya lawaz biryara dadgehê ye û hêviya me ya bihêz ew e ku eger di desthilatê de guhertin çênebe, bi zorê vê yekê bikin, ku di qanûnê de pir hêsan e, lê ev kiryarên nehiqûqî ne.”
Vîdeo-Montaj: Dıldar Guler
Serhat News
(lg)
