Mêşvanên ku li navçeya Westana Wanê hingiv çêdikin, ji ber ku qeyrana aborî maliyeta kelûpelan zêde kiriye dest hatine wê astê ku dev jî kar berdin. Mêşvan dibêjin: “Westan cihekî pir xweş e, lê mixabin ku berba ye. Ji ber vê yekê mêşên hingiv ên li vir jî bêmal in. Pêdiviya mêşvanan bi piştgiriyê heye.”
Li navçeya Westanê ya Wanê ku li quntara Çiyayê Artosê ye, bi salan e mêşvanî tê kirin. Navçeya ku 1700 metre bilindahiya wê ye di hilberîna hingivîn de xwedî cihekî taybet e. Ji bilî gîhayên ku li her herêmê şîn dibin, ev çiya 48 cureyên gîhayan ku li Tirkiyeyê kêm in jî dihewîne. Qalîteya hingivê ku li herêma ku ji qeraxa Gola Wanê heta lûtkeyên Çiyayê Artosê dirêj dibe, ji aliyê curbecuriya gîhayan ve tê diyarkirin. Li herêmê nêzî 100 hingiv xwedî dikin. Ji bilî mêşên li Westanê gelek mêşvanên gerok tercîh dikin ku mehên xwe yên havînê li vê herêmê derbas bikin.
‘Zêdebûna bihayê şekir mêş birçî hiştin e’
Yek ji zehmetiyên vê pîşeyê ku sebir dixwaze şert û mercên zivistanê ye ji ber ku Westan yek ji herêmên herî sar ên Tirkiyeyê ye. Zivistana mêşvanan a sabît a li vir jî xetereyên mezin bi xwe re tîne. Mêşên ku bi hewaya sar, nemû, birçîbûn û nexweşiyên curbecur re rû bi rû dimînin, di mehên zivistanê de her çend kêm bibe jî dikarin biharê dîsa şîn bibin. Ji ber ku li Wanê demsala cotkirinê bi kulîlkan re li hev nayê, mêşên hingiv piranî bi şekir dixwin. Lê zêdebûna nirxê şekir dibe sedem ku mêşên hingiv nikaribin hingiv têr bikin. Ji ber vê yekê krîza aborî, zivistan û nexweşî dibe sedema kêmbûna mêşên hingiv.
Mêşvanî êdî li hemberî krîza aborî nikare li ber xwe bide û mêşvan hema bêje hatine wê astê ku dest ji karê xwe berdin.
‘Hewldanên me vala diçin’
Nusret Daniş ku 42 sal in li navçeyê mêşvaniyê dike, dibêje ku navçeya wan ji bo hilberîna hingivîn cihekî taybet e. Ji ber buhabûna hingiv gazinan dike û dibêje: “Em hewl didin mêşên xwe zêde bikin, lê ji ber bihabûna şekir û teyrê hingiv hewildanên me têk diçin.” Ew gelek caran tekez dike ku mêşvanî pîşeyek bikêr e. Di vê mijarê de tê bîra me ku hingivê Westanê par li Tirkiyeyê bû yekemîn.
Daniş, tevî vê şerefê dîsa bandorên krîza aborî ya ku di destpêka axaftina xwe de behs kiribû, bibîr anî û got, “Em bi gelemperî ji bo zivistanê diçin bajarên din. Lê bihayê barkirinê jî pir zêde bûye. Min par dema ji Edeneyê hatim 4 hezar û 5 sed TL ji bo sewqê dan. Lê îsal ji bo heman rêyê min 21 hezar TL da. Rewşa me qet ne baş e, ji ber vê yekê em li çareyekê digerin ku bi van buhayan re rû bi rû bimînin.”
‘Ji bo mêşvan her tim pirsgirêkan derdixin’
Ji mêşvanan Mehmet Daniş 6 sal berê bi birayê xwe re dest bi mêşvaniyê kir. Piştî fêrbûna vî karî, wî keriyên xwe yên hingiv afirand. Zivistanan xwe li navçeyê derbas dike ji ber ku bihayê hatinûçûnê zêde ye û rewşa wî ya aborî ne guncaw e û mixabin 70 mêşên hingiv ji dest dane. Ew balê dikişîne ser. Westan cihekî gelek xweş e, lê mixabin wêran bûye. Ji ber vê yekê mêşên hingiv ên li vir jî bêmal in. Pêdiviya mêşvanan bi piştgiriyê heye.”
‘Em neçar in ku dawî li vê xebatê bînin’
Derviş Tepe ku yek ji mêşvanên herî kevn ên Gewaşê ye, bi salan e bi mêşvaniyê debara xwe dike. Dibêje ji xeynî mêşvaniyê tu karekî din nakim û wekî her mêşvanî di serî de qala bihabûna şekir dike: “Par kîsekî şekir 220 TL bû, îsal derdora hezar û dused TL ye. Dîsa dema ku me par karîbû mêşên xwe yên hingiv bi 5 kîsikên şekir zêde bikin, îsal em nikarin. Kêsek şekir jî têra hingivên me nake.”
Berê 90 mêşên mêşvan Tepe hebûn, lê niha tenê 30 mêşên wê hene. Gelek caran dubare dike ku neçar man dev ji vî karî berdin û diyar dike ku mêşên hingiv ji ber teyrê hingiv naxebitin. Herwaha got, ew ji bo çareserkirina pirsgirêkên xwe li benda pêngaveke hikûmetê ne û got: “Divê yan nirxê şekir kêm bikin yan jî destûrê bidin me ku em çekan bikar bînin da ku teyrê hingiv bitirsînin. Ji ber ku teyrê hingiv wek dijmin êrîşî mêşên me dike. Em dixwazin ji bo pirsgirêkên me çareyekê bibînin.”
‘Lêçûn zêde bûne lê nirxê hingivîn li cihê xwe dimîne’
Mêşvanekî din ê bi navê Oktay Orhun nêzî 20 sal in bi vî karî re mijûl dibe. Li gora raporên wan berê mêşhingiv karekî pir bi fêde bû. Li Tirkiyeya îroyîn mêşhingivanî bûye karekî nebaş. Mesref zêde bûne, lê biha li cihê xwe mane. Em dipirsin “Gelo pirsgirêka sereke ya mêşvaniyê di vê serdemê de tenê krîza aborî ye?” û Orhun diyar dike ku yek ji pirsgirêka herî mezin jî mêşfiroş in. Dibêjin firoşkarên ku di heyama birîna hingiv de diçin navçeyê hingivîn bi buhayên pir erzan ji hilberîneran dikirin û li bajarên mezin bi buhayan difroşin.
‘Dibe ku em neçar bimînin hingiv îthal bikin’
Ew diyar dike ku her çend qalîteya hingivê ku li Gewaşê tê hilberandin ji gelek hingivên hingiv bilindtir be jî, ji ber ku têra xwe nayê terfî kirin mêşvan zirarê dibînin. Orhun ku ji ber alikariya dewletê ya par ji 10 TL bû 20 TL îsal aciz e, diyar kir ku ev pere ji bo mêşeke hingiv tiştekî nayê. Û şirove dike ku eger ev krîz neyê birêvebirin, Tirkiye dê dest bi bikaranîna hingivê ji derve bike.
Vîdeo-Montaj: Zelal Sahidenur Sari
Serhat News
(lg)
