Pirtûka Rojnamevan-Nivîskar Hurşît Baran Mendeş a bi navê ‘Ertoşîler” hat weşandin. Mendeş dibêje ku wî xwestiye ku di encama lêkolînên erdnîgarî û civakî, derbarê Eşîra Ertoşîyan de agahiyên rast û durist derxe holê.
Nivîskar û Rojnamevan Hurşît Baran Mendeş di sala 1976’an de li navçeya Cizîrê ya Şirnexê ji dayik bûye. Mendeş piştî ku li Hezexê dibistanên seretayî, navîn û amadeyî xwend, di sala 1992’an de koçî Îzmîrê kir û li vir dest bi rojnamegeriyê kir. Pirtûka wî ya yekem a helbestan di sala 1996’an de hatiye çapkirin. Ew di sala 2000 de vedigere bajarê xwe, yekem çapxane ava dike û rojnameya herêmî a Guney Express derdixe. Mendeş, ku heta sala 2018’an 5 pirtûkên din ên helbestan çap kir, di warê rojnamegeriyê de gelek xebatên serkeftî kirin.
Mendeş ku ji sala 2010’an û vir ve li ser eşîrên li herêma Tur Abdîn û Botanê xebatên civakî û erdnîgarî dimeşîne, di pirtûka xwe ya bi navê “Ertoşîler” de hin xebatên xwe yên di vî warî de berhev kiriye.
Ertoşiyên ku di piraniya çavkaniyên nivîskî de wek konfederasyon tên binavkirin, di vê pirtûkê de ji destpêka eşîran heta kevneşopiyên wan, ji pêkhateyên malbatê heta nûnerên wan ên niha bi berfirehî hatine lêkolînkirin. Ertoşiyên ku ji 12 eşîrên bira pêk tên û di dîroka Kurdan de xwedî cihekî taybet in, nifûsa wan nêzî 4 sed hezarî ye.
Mendeş, diyar kir ku ew xebatên xwe li ser çavkaniyên devkî yên ku ji bo zindî hiştina dîroka Kurdî û heta roja me ya îro faktoreke girîng e, dimeşîne. Mendeş dibêje ku bo danasin û belavkirina pirtûke wî li Wanê 15 roj derbas kirine û her wiha destnîşan dike ku wî ji gelek çavkaniyên cuda yên nayên zanîn jî siûd wergirtiye.
Tu ji eşîra Ertoşî yî? An jî tu ji kîjan malbatê yî, tu dikarî hinekî ji me re bibêjî?
Ez ne endamê eşîra Ertoşî me, lê ez ji eşîra Kîçî me, ku ev nêzî şeşsed sal in bi Ertoşîyan re li heman deverên erdnîgarî û li deştên nêzik cîranên xwe dijîn.
Hûn dikarin hinekî behsa pêvajoya amadekirina pirtûkê bikin? Fikir çawa çêbû, we li kîjan herêman xebat meşand? Gelo we karî xwe bigihînin çavkaniyên nivîskî ku van agahiyên devkî piştrast bikin? Her wiha xebata we kengî qediya?
Min beriya destpêka xebata li ser pirtûka Ertoşîler; li Herêma Tur Abdîn bigire heta Herêma Botanê, ji sala 2010’an û vir ve li ser hemû eşîran lêkolînên civakî û erdnîgarî yên mezin meşandin. Ez pê hesiyam ku heta îro bi awayekî sîstematîk li ser eşîrên herêmê dijîn xebatek nehatiye kirin. Di dema van lêkolînan de min hewl da ku heta ji destê min tê ji arşîvên dîrokî yên kevnar ên sînordar sûd werbigirim. Lê belê dema ku min li ser paşerojên dîrokî yên eşîran lêkolîn kir, piranî ji çavkaniyên devkî sûd wergirt. Çavkaniyên devkî yên ku ji bo zindî hiştina dîroka kurdan û gihandina wê heya roja me ya îro faktoreke girîng in, îro jî dewam dikin. Ev pirtûk parçeyek xebatên min ên ku ev 12 sale ez dimeşînim e. Ji ber ku Ertoşî federasyoneke mezin a eşîran e ku li herêmeke berfireh wek Şirnex, Colemêrg, Wan, Sêrt û Herêma Başûrê Kurdistanê belav bûye. Em niha dikarin pirtûka Ertoşîyan, ku encama lêkolîneke gelek saxlem û demdirêj e, wekî pirtûka dîroka bingehîn a Eşîrên Ertoşî yên Bira bihesibînin.
Bergê pirtûkan bi gelemperî naveroka pirtûkê nîşan dide. Li ser bergê pirtûkê fîgurên mêr hene, lê di nav eşîran de rola jinan jî pir mezin e. Sedemek taybetî ya vê hilbijartinê heye?
Berga pirtûka Ertoşîyan wêneyek e ku kevneşopî û şêwazên cilûbergên Ertoşîyan bi tevahî radixe ber çavan. Hemû kesên di wêneyê de endamên Ertoşî ne û bi pozî, şal û şapikên xwe yên li ser serê xwe derdikevin pêş. Bê şik di nav Eşîrên Ertoşî yên Bira de rola jinan girîng e, ji ber vê yekê du wêneyên jinên Ertoşî bi cil û bergên xwe yên herêmî li ser bergê pirtûkê hene. Sedemên ku em van wêneyan tercîh dikin ew e ku hem cil û berg hem jî nirxên çandî derdikevin pêş.
Naveroka pirtûkê bi piranî pêwendiya pêvajoya dîrokî û ya îroyîn dihewîne. Hûn dikarin li ser hewcedariya xwe ya hilanîna agahdariya nûjen biaxivin?
Armanca me ew e ku rabirdûya dîrokî ya eşîrên xwe bigihînin îro û bi nirxên îroyîn re tevbigerin û têkiliyên kûr ên jiyanî yên eşîran zindî bihêlin. Her çend hin kes dibêjin ku eşîr pêkhateyên mirovî yên civakî û çandî yên kevnar in, lê ez bi tevahî li dijî wê me. Ez di wê baweriyê de me ku dema eşîrên me qonaxên perwerde û edaletê biqedînin û li gorî demê xwe biçek bikin, wê di jiyankirin û qedrê mirovahiyê de bibin xwedî cihekî mezin. Eşîrên me li ku ne: dilsozî, rêzgirtin, dilsozî û mirovahî heye. Li cihên ku eşîrên me lê dijîn: jinên kolanan, zarokên kolanan, fuhûş, malên hemşîreyan, malên hemşîreyan û hin saziyên din ên civakî tune ne. Ji ber ku tu eşîr; zarok, dê û bavê xwe nahêle mala hemşîretan û hem jî li mala hemşîreyan. Endamên eşîran jî mirovên xwe yên dîn li kolanan nahêlin. Bi kurtî, dema ku behsa eşîran tê kirin: rûmet, rûmet, rêz, yekîtî, reqsên dirêj, zilgît û mêvanperwerî nirxên herî girîng ên mirovî ne ku têne bîra mirov.
Di pirtûkê de jin di beşeke pir kurt de cih digirin. Agahiyên ku we di hevpeyivînên xwe yên li ser vê mijarê de bi dest xistin re rewşek paralel heye?
Di dema lêkolîn û nivîsandina li ser Eşîrên Ertoşî yên Bira, mirov dikare bizane ku jin bi taybetî di jiyana Koçer de rolek mezin dileyizin û bi keda xwe re prestîjek mezin distînin. Mirov dikare bixwîne ku yek ji serokên Eşîra Êzdînayan, ku şaxeke xwişka Ertoşiyan e, jinek bi navê Fatma Axa bû. Min di pirtûkê de gelek behsa jinan kir û bi taybetî jî behsa kurteçîroka jiyana Fatma Aga ku yek ji serokên berê yên eşîra Ezdîna ye. Di nav eşîran de ji berê heta niha rol û nirxên jinan tê dîtin.
Ma hin kevneşopiyên ku hûn di pirtûkê de behs dikin hene û ku hûn ji bihîstina vê yekê ecêbmayî mane? Kevneşopiya herî balkêş çi bû?
Bi rastî, ji ber ku Ertoşî civakeke eşîrî ye ku ez nas dikim û tê de me, ez zêde rastî tiştekî ku ez matmayî nemam. Digel vê yekê, dema ku ez li ser paşxaneya dîrokî ya van eşîrên birayên dîrokî lêkolîn dikim, min li gelek çîrokên devkî, çîrçîrokî û mîtolojîk guhdarî kir, lê nirxên çandî yên ku neguheztin belgeyên nivîskî bi demê re winda bûn. Yek ji taybetiyên herî balkêş ên Eşîrên Ertoşî yên Bira ku bala min kişand dawetên wan ên dirêj û bi heybet û pirbûna pereyên ku di roja dawîn a dawetê de berhev kirin bû. Bi ser de jî hurmeta xortên di eşîrê de ji mezinên xwe re bala min kişand. Eşîrên Ertoşî yên Bira; Bê şik, yek ji girîngtirîn nirxê ku di geryan û nivîsandina dîrok, çand û warên wan ên erdnîgarî de bala min kişand, mêvanperweriya wan bû. Ez difikirim ku li cîhanê civakek mirovan tune ku bi qasî Ertoşiyan qîmetê bide mêvanên xwe. Ger hebe jî ez dibêjim qey ew eşîreke din a kurdan e.
Wêne: Ji arşîva Hurşit Baran Mendeş
Serhat News
(lg)
