Nûçeya Taybet – Nûçeya Taybet – Serokê Şaxa ÎHD’ê Karataş û Serokê Komîsyona Penaberan a Baroya Wanê Uçar, têkildarî mirina penaberan a ku her roj li Wanê diqewime axivîn û wiha got: “Ji bo koçberên ku serî li saziyên Wanê didin, Daîreya Koçê biryara dersînorkirinê dide. Ne tenê qaçaxçiyên koçberan dibin sedema mirinan, polîtîkaya bêcezakirinê ya darazê jî di vê yekê de bi bandor e. Siyaseta bêcezakirinê qaçaxçiyên koçberan teşwîq dike.
Penaberên ku dixwazin ji Afganîstan, Bangladeş, Hindistan û Îranê biçin Ewropayê, Wanê wekî rêya derbasbûnê bikar tînin. Ji ber şert û mercên dijwar ên zivistanê, bi dehan cureyên penaberan têne girtin û di sermayê de mirin. Lê bi guhnedana peymanên ku di bin banê Tirkiyeyê de hatine îmzekirin, penaberên ku serî li Wanê didin dersînor dike û dişîne Îranê. Serokê Şaxa Komeleya Mafên Mirovan a Wanê, Parêzer Mehmet Karataş û Serokê Komîsyona Penaberan a Baroya Wanê Jîndar Uçar li ser rêya Wanê, pirsgirêkên penaberên li bajêr rû bi rû dimînin û biryarên hiqûqa Tirkiyeyê yên der barê penaberan de axivîn. Karataş, anî ziman ku muwekîlê wî bêyî ku li benda encama dozê bimîne hat sirgûnkirin, her çend mafê wî hebû serî li dozgeriyê bide jî, Uçar diyar dike ku darazê cezayên pêwîst li qaçaxçiyan nedaye û felaketa li Gola Wanê pêk hatiye. ne qeza, kuştin e.
‘Trajediyên li ser rêya koçberî û koçberiyê li van axan bi dawî nebû’
Serokê Şaxa ÎHD’ê Parêzer Mehmet Karataş jî diyar kir ku Wanê bi salan e navenda derbasbûna koçberan e. Lê ew amaje bi wê yekê jî dike ku tevî ku demeke dirêj rêyeke derbasbûnê bû, lê rêya Wanê yekane rêya ku di sala 2021ê de hatiye bikaranîn, nemaze piştî bidawîbûna dîwarê sînorê başûrê Tirkiyê. Derbarê nakokiyên siyasî yên li Afganîstanê, bikaranîna Wanê ji aliyê koçberên Afganî ve piştî ku Talîbanê dest danî ser rêveberiyê û karesatên ku ji ber şert û mercên zivistanê bûne sedema mirinan, got, “Trajediyên li ser rêya koçberî û koçberiyê hatin jiyîn. li van axan qet bi dawî nebûne. Sedema binpêkirina sîstematîk a mafên mirovan ev e. Weke ku tê zanîn li Wanê di mehên zivistanê de hem ji ber êrîşa heywanên kovî hem jî ji ber sermaya dijwar koçberên li ser rêya koçberiyê jiyana xwe ji dest didin. Bi helîna berfê û hatina biharê re bi taybetî li navçeyên Çaldiran, Başkale, Özalp û Sarayê em rastî gelek penaberên ku ji ber sermayê jiyana xwe ji dest dabûn hatin. Û îhtîmal e ku em îsal jî heman tiştî biceribînin, “wî dibêje. Meha borî dayikek Afgan ku cil û bergên zarokên xwe li xwe kiribûn da ku ew sar nebin, tê bîra wê ku ew ji sermayê mir.
‘Tirkiye penaberan dersînor dike’
Karataş, da zanîn ku jina koçber a jiyana xwe ji dest daye nekarîn bigihêjin agahiya jina koçber a ku jiyana xwe ji dest daye, lê agahî hene ku ew bi rêyên derqanûnî hatiye Tirkiyeyê û bi awayekî derqanûnî ji Tirkiyeyê hatiye dersînorkirin, diyar kir ku ev agahî hêj nehatine zelalkirin û divê hikûmet. di derbarê vê mijarê de raya giştî agahdar bikin. Karataş got, “Dîreya Koçê ji bo koçberên ku serî li saziyên li Wanê didin, beriya ku pêvajoya hiqûqî ya biryara dersînorkirinê biqede, biryara dersînorkirinê dide û wan bi awayekî derqanûnî dersînor dike.” : “Min bixwe ev du hefte berê jiya. Di pêvajoya dozê de, piştî ku demek berê bi muwekîlê min re axivî, hat dersînorkirin. Bi gelemperî, piştî biryara dersînorkirinê, kesê li dijî dozê vedike, heya ku biryara dersînorkirinê ji hêla dadgehê ve were pejirandin dimîne. Lê em nikarin wê bibînin. Berovajî vê yekê ev kes şandine aliyê Îranê. Ev sepan li Wanê ye. Ev binpêkirina mafan pir giran e. Mafên jiyanê tên binpêkirin. Ew radestî Îranê tên kirin û ev kes ew kes e ku li Afganistanê bi Talîbanê re şer kiriye. Wekîlê meclîsa herêmî ye, ji ber ku jiyana wî di metirsiyê de bû, rastî gelek nakokiyan hat. Dosyaya wî îro di rêveberiya koçberan a parêzgehê de ye. Dê hewl bide bi rêyên qedexe ji nû ve bikeve hundir. Divê ew vê demsala zivistanê derbas bike û dibe ku bimire. Kî dikare garantiya wê bide?”
‘Ji bo penaberan hatina Wanê ne tercîhek e’
Serokê komîsyona penaberan a baroya Wanê Jîndar Uçar jî dibêje, em nikarin hejmara rast a koçberên Wanê bidin. Uçar destnîşan kir ku Wan jî rêyeke weke Karataş e û wiha pê de çû: “Berî her tiştî, Wan deriyê welatên rojhilat an jî yên parzemîna Asyayê ya Ewropayê ye. Ji ber vê yekê rêya Wanê pir tê bikaranîn. Bûyerên pir trajîk hene, lê kesên ku veguhêz kirine, ji bo ku mafê xwe yê penaberiyê bikar bînin û di şert û mercên ewletir de bijîn, neçar in vê rêyê hilbijêrin. Bi awayekî ji bo wan ne hilbijartin, pêwîstiyek e.”
‘Divê Tirkiye li gorî Peymana Cenevreyê tevbigere’
Uçar li ser pirsa “ji bo koçberên li ser sînor jiyana xwe ji dest dane berpirsiyariyên dewleta Tirk çi ne?” wiha got: “Pêşvebirina pêvajoya penaberiyê û tedbîrên ji bo penaxwazên ku ji sînor derbas dibin û serlêdana penaberiyê li Tirkiyeyê dikin, wê kêm bike. trajediyên hatine jiyîn. Eger em behsa Tirkiyê bikin, di vî warî de, pêkanîna pêwîstiyên Peymana Cenevreyê ya ku ew alîgirê wê ye û bicîanîna erkên xwe yên li gorî Peymana Mafên Mirovan a Ewropayê, çareseriya herî lezgîn be. Li dijî koçberiya Afganîstanê ku bi dagirkirina Afganîstanê ji aliyê Talîbanê ve zêde bû
Kes ji bo prosedurên penaberiyê hatine red kirin. Di vî warî de berpirsiyarî hene ku divê hiqûqa neteweyî û navneteweyî bi cih bîne.”
‘Encamên serlêdanê yên demdirêj koçberan ber bi Ewropayê ve bir’
Uçar, diyar kir ku heta sala 2018’an ji Komîseriya Bilind a Penaberan a Neteweyên Yekbûyî ya Wanê serlêdan dihatin, lê piştî vê dîrokê Rêveberiya Koçê ya Wanê berpirsyarî girt ser xwe. Rêveberiya koçberiyê ya ku encamên serlêdanê bi salan belav kiriye, li gotinên xwe zêde dike ku piştî serîlêdana penaberên navîn çend sal derbas dibe ku serlêdan biqede. Di vê heyamê de serlêder nikarin ji Wanê derbikevin û ji bo ku li bajêr bimînin xwedî wacibekî îmzeyê ne. Penaberên ku li bajêr dimînin jî mafê wan nîne ku şert û mercên kar û jiyana xwe baştir bikin. Uçar van agahiyan parve dike û dibêje ku penaber li şûna serlêdana Wanê dixwazin biçin welatên Ewropayê.
‘Polîtikaya bêcezakirinê qaçaxçiyên koçberan teşwîq dike’
Uçar penaberên di sala 2020’an de li Gola Wanê di qezaya keştiyê de jiyana xwe ji dest dan bi bîr xist û wiha got: “Bi qasî ku me di dema darizandinê de dît êdî ev yek ne qeza, weke qetlîamek nayê binavkirin. Li wir 65 penaxwazan jiyana xwe ji dest dan. Me di rapora Komîsyona Koçberî û Penaberiyê ya Baroya Wanê ya 5’ê Tebaxa 2020’an de ev yek bi zelalî anî ziman. Me amaje kir ku li vir tu kontrol çênebûye, lewma piştî sala 2021’an bi qasî salekê li ser Gola Wanê yekîneya cerdevaniyê hat avakirin û têkildarî vê yekê kontrol hatin destpêkirin. Sedema van mirinan ne tenê qaçaxçiyên koçberan e, di heman demê de polîtîkaya bêcezakirinê ya darazê jî heye. Polîtîkaya bêcezakirinê qaçaxçiyên koçberan teşwîq dike.”
Serhat News
(ro-sg-aa)
