Bitlis’te yöresel ayakkabı olan Harik’in (Xarûk) son ustası Haydar Yılmaz, yaklaşık 26 yıldır bu sanatı sürdürmeye çalışıyor. Harik’in üretiminden tanıtımına kadar ilgilenen Yılmaz, Harik yapımının zorlu ve emek gerektiren bir süreç olduğunu söylüyor.
Bitlis’te yöresel ayakkabı olarak bilinen Harik günümüz ayakkabıları üretilmeden önce yaşamın her alanında kullanılan bir ayakkabı çeşidi. Harik, yöre halkı tarafından Xarûk olarak bilinmektedir. Keçi kılı ve kendir kullanarak tamamen el işçiliğiyle yapılan bu ayakkabılar Bitlis’teki son Harik Ustası Haydar Yılmaz tarafından üretiliyor.
Yılmaz, 1997 yılında İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü bünyesinde açılan bir kursta eğitim görüyor. Bu eğitimden sonra Harik yapmayı öğrenen Yılmaz, ülke genelinde düzenlenen fuar ve festivallere katılarak sanatını tanıtıyor. Harik yapımı ancak 5 günde tamamlanabiliyor ve tamamlanana kadar çuvaldızla yaklaşık 2 bin 500 dikiş atılıyor. Tabii bu süre hem ustanın el becerisine hem de Harik’in boyutuna göre değişiyor.
600 yıl öncesinden bugüne
Günlük olarak kullanılamayan Harikler, şimdilerde şark köşelerinde süs olarak ve halk oyunları gösterilerinde kullanılıyor. Ustası kentten göç ettikten sonra Harik’i hem üretip hem de onunla ilgili eğitim veren Yılmaz, o süreci şöyle anlatıyor: “Harik’in yapımı herkese kolay gelebilir, ama öyle değil. Öncelikle kendiri ipe dönüştürüyoruz. Ayak numarasına göre hazırladığımız tabanlarının iç ve yan dikişlerini attıktan sonra tamamlıyoruz. Üst örgüleri burada yaşayan yaşlı bir kadın tarafından keçi kılından 5 şişle örülüyor. Bu işi de herkes yapamıyor zaten. Keçi kılı çalışılması zor bir materyal. Bu işlemlerin tamamı 5 gün sürüyor. Tabi bu sürede ustalığa göre değişiyor. Üzerindeki şekillerde geçmişten bu yana Harik’le özdeşleşen şekiller. Harik’in geçmişi 600 yıl önceye dayanıyor. Fakat daha dayanıklı ayakkabıların üretilmesiyle Harik’te unutuluyor.”
Hem pazar hem malzeme sorunu yaşanıyor
Eğitim sürecinde ise oldukça zorlanan Yılmaz, 7 öğrencisi olması halinde kurs açabildiğini söylüyor. Fakat kurslara karşı ilginin az olduğunu belirtmekten geri durmuyor. Hayatını, ürettiği Harikler ve açtığı kurslardan kazanan Yılmaz, uzun yıllardır yaşadığı pazar sorununa son yıllarda malzeme sorunun da eklendiğini ifade ediyor. Köylerde keçiler kırpıldığı zaman keçi kılına ulaştıklarını ve kadınlara eğirttiklerini belirten Yılmaz, daha önce kendirin Bitlis ve köylerinde yetiştirildiğini fakat devlet denetimi nedeniyle azaldığını ifade ediyor. Daha sonra kendirin belli çiftliklerde devlet denetiminde üretildiğini ve bu ürünü oradan temin ettiklerini aktaran Yılmaz, son birkaç yıldır çiftliklerde üretimin durdurulduğunu ve sadece yurt dışından temin edebildiklerini söylüyor.
Yılmaz, Türkiye’de üretim yapılırken kendirin kilosunu 22 TL’ye aldığını fakat üretim durdurulduktan bu yana 250 TL’ye aldığını belirtiyor.
Unutulmaya yüz tutmuş sanat
Bütün geleneksel sanatlar gibi Harik de son demlerini yaşıyor. Yılmaz, kendisinin bu işi bırakması halinde sürdürecek kimsenin olmadığını söylüyor. Bitlis’te bulunan Kültür Merkezi’nde küçük bir atölyede çalışmalarını sürdüren Yılmaz, “Günümüz ayakkabıları daha kullanışlı ve ucuz. İnsanlar buna rağbet etmiyor. Yaptığımızı satamıyoruz. Kursiyerler uzun uğraş vererek yaptığı ayakkabıyı satamıyor. Bu nedenle sanat gelişmiyor ve günden güne unutuluyor. Harik de son demlerini yaşıyor. Hem sanatı yaşatmak hem de geçimimi sağlamak amacıyla araçlara ve kadınların çantalarına takılabilecek süs amaçlı minik Harikler üretiyorum” diyor.
Bugün değilse bile bir gün
“Bugün olmasa bile elbet bir gün birileri bu sanatın ve Harik’in kıymetini bilecek” diyen Yılmaz, geçmişe ve geleneksel ürünlere bir dönüşün başladığını ve bundan kendisinin de etkileneceğini ifade ediyor. Sosyal medya hesapları üzerinden Almanya ve Fransa’dan kendisine ulaşarak Harik’e dair bilgi alan insanların olduğunu da aktarıyor.
26 yıldır sanatını yaşatmaya çalışan Yılmaz, ilgili mülki amirlerden de destek görmediğini belirtiyor. Yılmaz, “Ben bireysel çabamla mesleğimi bu günlere getirdim,” diyor ve birçok zorlukla bugüne getirdiği sanatına her şeye rağmen sahip çıkmaya çalışıyor.
Serhat News
