Nûçeya Taybet – Nûçeya Taybet – Faîme Akkoyun a ji Wanê li hemberî asîmîlasyona li Tirkiyeyê yek gotinekê jî bi tirkî napeyive. Neviyên Akkoyun ê 65 salî bi kurdî ne: “Neviyên min beriya ku biçin dibistanê bi kurdî diaxivîn. Ez ji zimanê xwe dûr ketim, nikarim bi neviyên xwe re bi zimanê xwe biaxivim.”
Gelişen bilişim ve teknoloji, egemenin dili olan Türkçe’nin dayatılması ve mevcut hükümetin kayıtsızlığı, Kürtçe üzerinde çok ciddi bir asimilasyon sürecini devam ettiriyor. Kürt kentlerinde Kürtçe sadece sokakta ve evde konuşuluyor. Yüz binlerce insan hala Türkçe bilmediği için resmi kurumlarda kendi sorunlarına cevap Pêşxistina agahî û teknolojiyê, ferzkirina tirkî, zimanê serdest û xemsariya desthilatdariya heyî, pêvajoyeke pir giran a asîmîlasyonê ya li ser kurdî berdewam dike. Li bajarên kurdan tenê li kuçe û malê kurdî tê axaftin. Ji ber ku bi sed hezaran kes hîn bi tirkî nizanin, di saziyên fermî de nikarin bersiva pirsgirêkên xwe bibînin. Bila ev mijar li vir bidome… Faîme Akkoyun a 65 salî ku li Navçeya Çelebîbagî ya navçeya Ercîşê ya Wanê rûdine, yek ji mînaka herî berbiçav a pirsgirêka kurd a li Tirkiyeyê, perwerdeya bi zimanê dayikê û nehiştina zimanê kurdî ye. Akkoyun yek ji wan kesan e ku peyvek bi tirkî nizanin. Ji ber ku “Îro ez li mala xwe û li derûdora xwe bûme biyaniyê zimanê xwe yê zikmakî jî wek rexne heye. Mirov bi zimanekî ku min jê fam nedikir bi min re diaxivîn” û mîna ku asîmîlekirina kurdî tîne bîra wî.
‘Çîrokên Komkujiya Zîlan travmaya herî mezin a zarokatiya wî ye’
Aslen Zilanlı olan Faime Akkoyun’un ailesi, 1930 yılında binlerce Kürt halkının katledildiği Zilan topraklarından göç ederek Van’ın Erciş ilçesi Çelebibağı Mahallesine yerleşmiş. Tek kelime Türkçe bilmeyen Akkoyun, Türkçe öğrenmek içinde hiçbir çaba sarf etmediğini söylüyor. Akkoyun. Köy meclislerinde toplanan köylünün dilinden düşmeyen Dengbêjlerinin seslendirdiği ezgiler, Radyo Erîvan’ın hışırtılı frekansından yayılan Kürtçe programlar, Evdalê, Zeynikê, Siyabend û Xecê, Mem û Zînê’nin öyküleriyle yaşamına yön vermiş. Çocukluğunun en büyük travmasın da kendisine anlatılan Zilan Katliamı öyküleri.
‘Ez bi Kurdî hatime dinê û bi Kurdî mezin bûm, sûcê min e?’
Em mêvanên mal û jiyana Faîme Akkoyu ne. Bê şik yek ji wan kesên ku di jiyana xwe de qedera kurdbûnê li ser serê xwe hilgirtiye: “Bavê min her tim digot, li vê erdnîgariya ku em lê dijîn ger zimanek dar û kevir hebûya, ne guh û ne jî dilê te nedibihîst. hûnê çi bibihîzin.’ Berdêla kurdbûn û kurdî axiftinê her tim bi giranî hatiye dayîn. Demek pir dirêj, ji ber ku min bi kurdî di navenda tenduristiyê ya ku ez çend sal berê çûbûm de, nehatim dermankirin. Hemşîreyê qerf li min kir û got, “Ev der Tirkiye ye, here Tirkî fêr bibe, were û here” û ez ji navenda tenduristiyê derxistim. Destûr neda kesekî din şîrove bike. Ez neçûm dibistanê, ji ber ku min nedixwend min nikarîbû hînî tirkî bibim. Ez bi Kurdî hatime dinê û bi Kurdî mezin bûm, gelo sûcê min e?
‘Zarok ji ziman û nasnameya xwe dûr dikevin’
Akkoyun dibêje zimanê dayîkê bi qasî mafê dayîkê pîroz e. Ew balê dikişîne ser wê yekê ku ziman jî diyariya Xwedê ye û wiha berdewam dike: “Zarokên me bi lez û bez ji zimanê xwe tên dûrxistin. Tirkî di her warê jiyana me de tê axaftin. Berê em li ber tenûrê rûdiniştin, bi kurdî diaxivîn û dikeniyan. Me jiyana xwe bi kurdî didomand, me stran digotin û li ser halay rawestiyan. Di demsalên zivistanê de mezinan her roj di malekê de kom dibûn û stran digotin. Dengbêjan stran digotin. Radyoyek kalikê min hebû. Me dengê radyoya Êrîvanê ji dûr ve dihat. Kurdî qedexe bû, Kurdbûn sûc bû, guhdarîkirina stran û awazên Kurdî zehmet bû. Lê tiştek ji guhdarkirina çîrokên xwe yên li ber sobeya çopê çêtir nabe, tevî hemû zextan. Îro gelê me nikarin bi hev re biaxivin. Têlefonên desta û televizyonan şûna axaftinên germ ên ku me berê kiribûn. Dêûbav ew qas di vê cîhana biyaniyan de girtî ne ku nikanin bi zarokên xwe re jî biaxivin. Bi vî awayî zarok TV li ser serê xwe nahêlin, ji ziman û nasnameya xwe dûr dikevin.”
Bandora asîmîlasyonê ya li ser nifşan: ‘biyanîbûn’
Akkoyun her wiha behsa neviyên xwe yên ji nifşên nû yên ku di pergala perwerdehiya Tirkiyeyê de cih girtine, entegre nebûne û bi zorê asîmîlasyoneke herî kûr dijîn dike. Dûvre jî anî ziman ku ew nekariye xwe bi tirkîya ku li malê tê axaftin têbikoşe û ne jî bi neviyên xwe re têkilî daynin: “Neviyên min beriya ku biçin dibistanê bi kurdî diaxivîn. Dema ku ew dest bi dibistanê bikin, dê du ziman ji wan re dijwar bibin, ji ber vê yekê ew zimanê sivik ku li dibistanê tê axaftin tercîh dikin. Ev jî dibe sedem ku zimanê dayika xwe ji bîr bikin. Zarok ji axaftina bi zimanê xwe yê zikmakî şerm dikin. Ev rewşek pir bi êş e. Bawer bikin zimanê zikmakî wek diya mirovekî ye, tu ferqa wêrankirina ziman û kuştina diya wî nîne. Carinan dema ku ew dipeyivin ez bi qestî pirsan bi kurdî dipirsim, her çendî bi tirkî nizanin jî bersiva min didin. Ev rewş bi rastî bi êş e.”
‘Her dê û bav mamoste ne’
Akkoyun diyar dike ku ev rewş ne tenê di neviyên wî de, di zarokên cîran de jî tê dîtin. Dibêje ku kurdî ne zimanekî feqîr e. Dibêje ku dê û bav xwedî erkên gelek in: “Eger em zimanê dayîka xwe ji bîr bikin, dema wextê wê hat em li gel hemû nirxên xwe dayîka xwe û xwe ji bîr dikin. Her dê û bav mamosteyek e. Heger tu nikarî tiştekî bikî, bi kêmanî li malê bi kurdî biaxive. Ger hûn li malê bi kurdî bipeyivin, zarokên we jî dê we bikin mînak û bi zimanê xwe yê zikmakî biaxivin û ji bîr nekin.”
Haber: İdris Yılmaz
(a-a)
